1- б о б. ЎРта осиеда археология фанининг ривожланиши

Кўлбулоқ макони
. Бу макон Тошкент область, Оҳангарон райони территориясида 
бўлиб, Чотқол тоғининг жанубий ѐнбағрида, Қизил олма сойининг чап соҳилидаги 
Кўлбулоқ деган манзилга жойлашган. Кўлбулоқ макони фанга 1963 йилдан бери маълум 
бўлиб, ўша йилдан бери у ерда муттасил қазиш ишлари олиб борилмоқда. 

---

12 
Кўлбулоқ очиқ тарздаги кўп қатламли макон бўлиб, ундан 41 та қатлам очилган, 
унинг юқори қатламлари сўнгги тош ва мустье даврлари билан белгиланади. Унинг қуйи 
қатламлари-дан эса ашель даврига мансуб жуда кўп қўпол тош қуроллар, хусусан 
чақмоқтош ва сланецли чақмоқтошдан ясалган қуроллар топилди. Нуклеуслар, 
парракчалар, қўл чопқилари, содда тош қирғичлар ҳам топилган бўлиб, улар ишланиш 
техникаси жиҳатидан ўзига хос хусусиятларга эгадир. Айни вақтда мазкур маданий 
қатламдан кул, кўмир қолдиқлари ва одам ғажиб ташлаган ҳар хил ѐввойи ҳайвонлар 
суяклари ҳам топилган. Бу макон маданий қатламларидан топилган суяк ва бошқа 
буюмларнинг хусусиятига қараб, кўлбулоқликлар овчилик ва терма-чилик билан 
шуғулланганлар ва шу асосда тирикчилик ўтказганлар, деган хулосага келиш мумкин. 
Кўлбулоқ макони фақат Ўзбекистонда ѐки ҳатто Ўрта Осиѐдагина эмас, балки 
Иттифоқ миқѐсида энг қадимги тош асри ѐдгорлигининг ажойиб намунаси ҳисобланади. 
Ўзбекистоннинг яна икки еридан — Жанубий Фарғонадаги Селунғур ва Тошкент 
областидаги Болттоғор маконларидан ашель даврига мансуб қўпол тош қуроллар ва бошқа 
ашѐвий буюмлар чиққан. Айни пайтда Селунғур маконининг маданий ҳатламидан энг 
қадимги одам — архангропнинг тиши ва суяк парчалари ҳам топилган. 
Учтут — Ижонд — Вауш маконлари
. Мазкур маконлар Самарқанд областининг 
Навоий районидаги Олчин қишлоқ Советига қарашли Ленинград колхози территориясида 
— Қоратоғ жакубий қиялиги бағрида жойлашган.
Бу ердаги Кавоби ѐдгорлиги чақмоқтош хом ашѐси қазиб олинадиган шахта бўлиши 
билан бирга илк тош асри кишиларининг очиқ манзилгоҳи ҳам бўлган экан. Кавоби 
яқинида Ижонд, Вауш каби маконлар бўлиб, уларнинг қуйи қатламларидан ҳам 
чақмоқтошдан ишланган жуда қадимий қўпол чопқилар, нуклеуслар, учринди ва бошқа 
қуроллар топилган. 
Учтут — Ижонд — Вауш маконларидан топилган ашѐларнинг санаси ҳақида 
археологлар ягона фикрда эмаслар. Баъзи археологлар мазкур маконнинг қуйи қатламидан 
топилган ва ер юзасидан терилган қуроллар ашель даврига мансуб, деб фараз қилсалар, 
бошқалари мустье даврига тааллуқли бўлиши мумкин, деган фикрни билдирадилар. 
Фикримизча, мазкур жойдан топилган тош қуроллар ашель-мустье даврига оиддир. 
Жанубий Қозоғистон ерларидан сўнги 30 йил ичида илк тош асрига мансуб кўплаб 
ѐдгорликлар топилди. Шулар орасида Та-кали I, II, III, Танирқазиган, Бўриқазиган, Қамар 
ва Шабакти I жой-маконлари алоҳида аҳамиятга молик ѐдгорликлар ҳисобланади.