1 – Амалий машғулот. Нефтни қайта ишлаш ва яримфабрикатларни тозалаш

Эффектив қовушқоқлик. Сурков мойларининг қовушқоқлиги – ҳарорат 
ва деформация тезлигига боғлиқ бўлган ўзгарувчи қийматдир. Ҳарорат ва 
деформация тезлиги ортиши билан сурков мойи қовушқоқлиги камайиб боради. 

---

76 
Структуравий каркас бузилса сурков мойи суюқликка ўхшаб оқа бошлайди. 
Ҳарорат ўзгармас бўлганда деформация тезлиги қанча катта бўлса, 
қовушқоқлик шунчалик тез камаяди ва сурков мойи оқувчанлиги шунчалик тез 
ортади. Сурков мойи қовушқоқлиги структуравий каркас бузилиши тезлигига 
боғлиқ бўлганлиги сабабли «эффектив қовушқоқлик» тушунчаси киритилган. 
Бунда шундай ньютон суюқлигининг қовушқоқлиги тушуниладики, у берилган 
оқиш режимида силжишга сурков мойи каби қаршилик кўрсатади. 
Сурков мойи қовушқоқлиги суюқлаштиргич тури ва концентрациясига 
боғлиқ, қовушқоқликка эса сурков мойлари ҳайдалувчанлиги, мойланган 
деталлар нисбий силжишига энергия сарфланиши, айниқса ишга тушириш 
даврида, боғлиқ. Мустаҳкамлик чегаралари қийматлари бир хил бўлган иккита 
сурков мойидан қайси бирининг қовушқоқлиги кам бўлса, ўшаниси сифатлироқ 
ҳисобланади. 
Механик стабиллик. Иш жараёнида сурков мойларига доим механик 
таъсир бўлади, бунинг натижасида уларнинг структуравий каркаси бузилади. 
Сурков мойининг бузилишга қаршилик кўрсатиш қобилияти механик стабиллик 
деб аталади. Дам олишда (механик таъсир бўлмаганда) сурков мойининг 
структуравий каркаси ўз-ўзидан қайта тикланади. Сурков мойининг бу хоссаси 
тиксотроплик дейилади. Мойнинг тиксотроплиги қуюқлаштиргия тури ва 
концентрацияси, мойнинг кимёвий таркиби, ҳарорати, механик таъсирнинг 
интенсивлигига боғлиқ. Сурков мойларидаги тиксотропли ўзгаришларда 
уларнинг сифат кўрсаткичлари, биринчи навбатда мустаҳкамлик хоссалари, 
ўзгармаслиги керак. 
Термик стабиллик ва термомустаҳкамлаш. Термик стабиллик деганда 
сурков мойларининг юқори ҳароратларда ўзининг эксплуатацион хоссаларини 
ўзгаришсиз сақлаб қолиши имконияти тушунилади. Кўп сурков мойларининг 
хоссалари уларни эриш ҳароратида 50...100 
0
С юқори ҳароратгача қиздириб, 
кейин совитилганда уларнинг зичлиги, мустаҳкамлик чегараси ва қовушқоқлиги 
ортади (термомустаҳкамланади), ҳаттоки улар пластиклигини ҳам йўқотиши 
мумкин. Термомустаҳкамлик сурков мойларининг эксплуатацион сифатларига 
салбий таъсир қилади, чунки термомустаҳкам-ланган сурков мойлари 
мустаҳкамлик чегараси ва қовушқоқликнинг катта қийматлари туфайли ишчи 
юзаларга оқиб келолмайди.