0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Resurslardan foydalanish bo‘yicha bo‘ladigan xarajatlar ichki xarajatlar, ya’ni haq toMamaydigan xarajatlar deb ataladi. Korxona nuqtai nazaridan resurslarni eng foydali maqsadlarda ishlatish bo'yicha pul xarajatlari uning ichki xarajatlariga teng. Masalan, qandaydir savdo do‘koni egasi uni qurish uchun o‘z ixtiyoridagi joydan foydalandi. Bunda u har oylik renta foydasidan voz kechadi, aks holda u bu joyni boshqalarga ijaraga topshirib foyda ko‘rishi mumkin edi. Yoki boshqa misol olinsa, xususiy korxona rahbari menejmentlik sohasidagi xizmat- larni boshqa firmaga topshirib, o‘z ish haqidan voz kechishi mumkin edi.

Firma faoliyatini baholashda alternativ xarajatlar kategoriyasi ahamiyatga molik. Bunday xarajatlar iqtisodiy nazariyasining fun­damental tushunchalaridan biridir. Alternativ xarajatlar resurslar cheklangan sharoitda yuzaga keladi. Shuning uchun ham kishilarnig barcha xohishlarini qondirib bo'lmaydi. Agar resurslar cheksiz bo'l- ganda edi, alternativ xarajatlar nolga teng bo‘lar edi. Resurslar cheklangan sharoitda alternativ xarajatlar ijobiy xarakterga ega.

Ishlab chiqarish xarajatlarining turlarga bo'linishi 59-chizmada berilgan.

2. 
   Qisqa va uzoq muddatli xarajatlar
   

Korxona yoki tarmoqni berilgan hajmdagi mahsulotni ishlab chiqarish ucnun qiladigan xarajatlari ishlab chiqarishda band bo‘lgan barcha resurslaf miqdorini o‘zgartirish imkoniyatlariga bog’liq.

Foydalaniladigan ko‘pgina resurslar miqdori - ko‘pincha jonli mehnat turlari, xomashyo, yoqilg‘i energiyasi va boshqalar osongina tez o‘zgartirilishi mumkin. Boshqa resurslar ularni o'zlashtirish uchun ko‘p vaqt talab qiladilar. Masalan, qayta ishlash sanoati korxonalari, ya’ni uni ishlab chiqarish binolarining maydonlari, undagi mashina va dastgohlarning miqdori uzoq vaqt mob-tynidagina o‘zgartirilishi mumkin. Ayrim og‘ir sanoat tarmoqlarida ishlab chiqarish quwatini o‘zgartirish bir necha yillami talab etadi.

59-chizma. Xarajat turlari.

Ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladigan resurslar miqdorini o‘zgartirishga turlicha vaqt ketganligi tufayli qisqa va uzoq muddatli davrlarga ajratiladi. Qisqa muddatli davr — bu korxona o'zining o‘zgarmas ishlab chiqarish quwatidan intensiv foydalanish darajasini o‘zgartirishi uchun yetarli miqdordagi davrdir.