0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Doimiy, ozgaruvchan va umumiy xarajatlar

Doimiy xarajatlar deb, hajmi ishlab chiqariladigan mahsulot hajmining o'zgarishiga qarab o'zgarmaydigan xarajatlarga aytiladi. Doimiy xarajatlar korxonani ishlab chiqarish dastgohlarining borligi, ularni amal qilishi bilan bog‘liq xarajatlar bo‘lib korxona hech narsa ishlab chiqarmasa ham amalga oshiriladi (korxona tomonidan to'lanadi).

Odatda, doimiy xarajatlarga qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha maj- buriyatlarning to‘lovi, reja to'lovlari, binolar, dastgohlar amor- tizatsiyasining bir qismi, sug‘urta to‘lovlari, korxona mutaxassislarini tayyorlash to'Iovlari, rahbar xodimlarga haq to‘lashlar kiradi.

0‘zgaruvchan xarajatlar

Ishlab chiqariladigan mahsulot hajmining o‘zgarishiga bog‘liq holda o'zgaradigan xarajatlar miqdoriga «o‘zgaruvchan xarajatlar» deyiladi. Ularga xomashyo, materiallar, yoqilg'i, energiya, transport xiz- matlari, mehnat resurslarining ko‘pgina qismi, shunga o‘xshash mehnat resurslari uchun xarajatlar kiradi. Shuni aytish kerakki, ishlab chiqariladigan mahsulot hajmining bir birlikka o‘sishi (yoki kamayishi bilan) o‘zgarmas xarajatlar summasining o'sishi (D) doimiy bo‘lib qolmaydi. Ishlab chiqarishning ko‘payishi jarayonida o‘zgaruvchan xarajatlar qandaydir vaqt mobaynida past sur’atlar bilan ortib boradi. Bunday holat yangi ishlab chiqarish quvvatlarini kiritilishi, uni o‘zlashtirilishi izohlanadi. Bu davrda o‘zgaruvchan xarajatlar har bir keyingi ishlab chiqariladigan mahsulot uchun yuqori suratlarda oshib boradi. Bunda foydalilikni kamayib borish qonuni amal qilgan bo'ladi.

Xarajatlarning umumiy summasi

Bu iboraning o‘zi ko‘rsatib turibdiki, berilgan har bir ishlab chiqa­rish hajmidagi doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlar — «xarajatlarning umumiy yig‘indisi (summasi)dir».

Mahsulot birligi uchun to‘g‘ri kelgan xarajatlar o‘rtacha xarajatlar hisoblanadi. Xususan, xarajatlarning mana shu o‘rtacha miqdori odatda mahsulot birligi uchun belgilangan baho bilan taqqoslashda ishlatiladi.

Pirovard xarajatlar