0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Aylanma kapitalining harakat tezligini oshirish yo‘IIari quyidagilar:

• 
  korxonada zarur bo'lmagan, keragidan ortiqcha materiallarni saqlab turmaslik;
  
• 
  ishlab chiqarish jarayonini tezlashtirish;
  
• 
  tayyor mahsulotlarni shartnoma majburiyatlarga ko‘ra, iste’- molchiga tez va o‘z vaqtida yetkazish;
  
• 
  ishlab chiqarish davrini qisqartirish;
  
• 
  mehnatni aniq taqsimlash.
  

4. 
   Kapitaldan daromad (foiz)
   

Har bir ishlab chiqarish omili, shu jumladan, kapital o‘z egasiga (mulkdorlarga) pirovard natijada yangi foyda keltirib turadi. Mehnat uchun to‘langan haq uning bahosi yoki ish haqi deb ataladi.

Yerdan foydalanish uchun to‘langan haq uning bahosi yoki renta deb ataladi. Renta — yer egasining daromadi hisoblanadi.

Boshqalarning jismoniy kapitalidan yoki pulidan foydalanish uchun to‘lovlar foiz to‘lovlari deb ataladi va kapital egasining daromadi hisoblanadi. Kapitaldan olinadigan bunday daromad «Kapitaldan foiz» deb ataladi. Lekin foyda bilan foizni adashtirishadi. Bunga sabab, ularning ikkalasini ham ayrim hollarda tadbirkorning o‘zi oladi. Agar tadbirkor o‘z puliga (kapitaliga) ishlab chiqarishni yaratib uni yurgizadigan bo‘lsa, bundan keladigan daromad foiz daromadiga, tadbirkor daromadiga (foydasiga) bo‘linadi. Demak, investitsiya uchun sof xarajatlar miqdorini ikkita omil belgilaydi:

1. 
   Olinadigan soffoydaning me’yori.
   
2. 
   Stavka foizi.
   

Daromad foizi asosida biznesga qo'yilgan kapitaldan alternativ usullarda foydalanish yotadi, ya’ni pulning eng foydali ishlarga sarf qilinadigan yo‘llari, sohalari (masalan, bankka qo'yish, aksiyalar sotib olish yoki boshqa shunga o‘xshashlar) tanlab olinadi. Foiz hisobida kapitaldan foyda miqdori stavka foizlari yordamida topiladi, ya’ni qarzga olgan har qanday kreditor puldan foydalangani uchun to‘laydigan qiymat asosida topiladi. Agar bankning har yilgi stav- kasining miqdori 10 foiz boisa, albatta investor o‘z pulini 5 %

daromad keladigan ishga qo‘ymaydi. Bozor qonunlari bo‘yicha mulkdor (yoki investor) barcha sharoitlar bir xil bo'lganda o‘z pulini yiliga, eng kamida 10 % dan daromad keltiradigan ishga qo‘yadi. Amalga oshirilgan investitsiyalardan keladigan qaytim normasi — investitsiya daromadlaridan foiz to'lovlarini ayirib, qolgan summaning investitsiya qiymatiga % hisobidagi nisbatdir.