0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

Rivoilanishnmg vosh va .. A. , ... ,
^J *’•' sail anatomik, tiziologik (jismomv) va
o‘ziga xos xususiyatlari " . , '
^{& J} psixologik xususivatlar vosh xususiyat­
lari deb ataladi. Ana shu yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda tadim va tarbiva ishi tashkil etiladi. Shunda bola rivojlanishiga tarbiya ta'siri kuchli bodadi.
Bolalarning tarbiysigagato*g‘ri yondashish, uni muvaffaqiyatli o'qiiish uchun bola rivojlanishidagi turli yoshdagl davrlariga xos xususiyatlarni bilish va uni hisobga olish muhimdir. Chunki bola organizmining o'sishi ham. rivojlanishi ham, psixik taraqqiy etishi ham turli yosh davrlarida xilma-xi) bodadi. Abu All ibn Sino, Yan Amos Komenslriy, K.D.LJshinskiy. Abdulla Avloniylar ham bolanl tarbiyalash zarurligini uqtirib o'tganlar.
Bolaning o'ziga xos xususiyatini hisobga olish judamurakkab. Chunk! bir xil yoshdagi bolalar ham psixik jihatdan turlicha bodishi mumkin.
Masai an, ko'rish va e shit is h qobiliyati, faolligi, tez anglash, sust fikr yuritishi, hovliqma yoki vazminligi, sergap yoki kamgapligi, serg’ayrat yoki g'ayratsizligi. yalqov yoki tirishqoqligL pala-partish va chala ishlay- digan, yigdnchoqligi yoki ishga tez kirishib ketishi kabiiar nerv faoliyati


tizimining ta’siri bodib, tarbiyachi ularni bilishi zarur.
Bolaning individual - o'ziga xos xususiyatini bilish uchun tempera- mentning umumiy tiplari va bolaning o'ziga xos xususiyatini o'rganish usl.ubikasini bilish muhim. Temperament - loti neb a “temperamen turn'd ya'ni ‘"qismlarning bir-biriga munosabati*’ ma’nosini anglatib, shaxsning individual psixologik xususiyatlari majmuyidir.
Shuningdek. turli yosh davrlarining o'ziga xos rivojlanish qonuniyat- lari ham mavjud. Maktabgacha yoshdagi bolaning jismoniy va psixik ka- moloti shartli ravishda quyidagi davrlarga bodinadi:

^-go'daklik (1 yoshgacha);

-ilkyosh (1-2 yosh);
-ilk yosh guruhi (2-3 yosh);

• 
  kichik yosh (3-4 yosh);
  

-- o'rta yosh (4-5 yosh);

• 
  katta yosh (5-6 yosh):
  
• 
  maktabga tayvorlov davri (6-7 yosh)^t2.
  

Ilkyosh davri bolalarining rivojlamshidagi o'ziga xosliklar. Insonning rivojlanish davri ona qornidan boshlanadi. Bola ona qornida to’qqiz oy mobaynida juda tez rivojlanish jarayonini va murakkab taraqqiyot davrini ohaydi. Bu davrda ham bola mad urn darajada tashqi muhitta'sirida bo'ladi. Shuning uchun ham bu ta’sirning ijobiv bodishini ta’minlash lozim.
Go'dakning vazni tughlgan pavtda 3,5 kg. bo'yi 50 sm bo'lgan bo'Isa. Lich oylik davrida uning vazni taxminan 5 kg, bo'yi 60 sm. 6 oylik bo'l- ganda esa taxminan 7 kg. bo'yi 64 sm bo'ladi.
Bir yoshgacha bo'lgan davrda bolaning rivojlanishi asosan oila muhiti ta'sirida bo'lib, u ona suti bilan oziqlanishi lozim. Boia bu davrda nutqqa egabo'lmasaham nutqni tushunish, anglash. harakatlami idrok etish, oila a^:zolarini tanish qobiliyatiga ega bo'ladi. Shuning uchun ham go'daklik davridan boshlab uch yoshgacha bo'lgan davrda bolaning nutqi va tafak- kuri jadal rivojlanadi, Bola bir yoshgacha bo'lgan davrda dastlabki so'z- larni ayta bos.hla.ydi. Bu davrda kattalar, asosan. oila a'zolari go‘dakni to'g’ri parvarish qilishni yo'lga qo‘yishlari lozim. “Bola tushunmas ekan'¹ deb. unga befarq boimasliklari, atrof-muhitdagi buyumlaming nomini to'g'ri talaffuz qilib, ularning nutqini to'g'ri rivojlantirish uchun kengyo'l ochishlari kerak.
Oilada bo Ian i tarbiyalashda ota-ona bilan bola o'rtasida qalban yaqinlikka erishish lozim. Ota-onalar hech qachon tarbiyani o^;z holiga tashlab qo'ymasligi, ya^:m bolaning ilkyoshligidan bu jarayonga ldrishish talab etiladi. Chunki, bola oilada bir inch! hayotiy tajribani o'rganadi, kuzatadi va o‘zini turli xh vaziyatlarda q and ay tutish kerakligini o'rga- nadi. Biz bolani nimaga o'rgatsak uni aniq. hayotiy misollar bilan mustahkamlashimiz zarur. ya'ni kattalar avtgan gaplariga amal qilishlari shaxsan tarbiyaning samaradorligini ta’minlaydi.