"Insonparvarlik" tushunchasi mo- hiyatini, uning turiari va ilmiy pedagogika bilan munosabatlarini qanday talqin qilish kerak? "Falsafa: qomusiy lug'at’'da insonparvarlik “Odam- larga mehr-muhabbat bilan qarash. ularni hurmat qilish. insonning.moddiy farovonligini yuksaltirish va kishilarda yuksak ma’naviy fazilatlami rivoj- lantirishga g'amxodhk qilish g'oyalari bilan sug'orilgan dunvoqarash"1' sifatida qaraladi. “Pedagogik ensiklopedik !ug‘af‘da esa, insonparvarlik shaxs sifatida inson. lining erkin rivojlanishi va o'z qobiliyatlarini namoyon eta olishint qadriyat sifatida qabul qilish ekanligi uqtiriladi14.
Keng ma’noda insonparvarlik - tnsonni shaxs sifatida qadriyat deb belgilaydigan, uning erkinlik. baxtga bo‘)gan huquqi. o'zining qobiliyatlarini namoyon etishi va rivojlantirishi, ijtimoiy institutlarning baholash mezoniarida inson ravnaqini hisobga oladigan qarash laming tarixiy o'zgaruvchan tizimi. insoniylik - odamlar orasida kutiladigan me’yoriy munosabat. Insonparvarlik asosida yana insonning cheksiz imkoniyatlari ,va uning komillikka doir mtilishlari. o'z qobiliyatlari. qarash-larini erkin namoyon etishga doir shaxs huquqini e’tirof etib turadigan. inson ravnaqini ijtimoiy munosabatlar darajasini baholash mezoni sifatida tasdiqlaytligan dunyoqarash tamovih tarzida ham qaraladi. Hozirgi vaqtda mazkur tamoyil pedagogikaning asosiy tamoyillaridan birl sifatida shakllantiri
Tarbiya jarayonini insonparvarlashtirish eng umumiy ma'noda, tarbi- ya jarayoni ishtirokchilarining munosabatlarini avtoritar pedagogik muloqot uslubidan demokratik muloqot usiubiga almashtirish asosiga tashkil etilishi bilan tavsiflanadi. Bunda asosiysi —’tarbiyalanuvchi shaxsiga hurmat va ta'liro mazmunida ijtimoiy tajriba tarzida olingan insoniyat madaniyati bilan tanishtirish yodida uning ma’naviy imkoniy- atini hisobga olish. Tarbiya jarayonining mohiyati ijtimoiy tajribani maqsadga yo'naltirilgan tarzda . shaxsiy tajrihaga almashtirish yoki shaxsiy va ijtimoiy tajribaning qo'shilishida namoyon bodadi. Tarbiyani insonparvarlashtirish uning vetakchi tendensiyasi sifatida tarbiyani insongaqaratish. uning individualligining namoyon bodishi va rivojlanishi uelum sharoit yaratishni ifodalaydi. U insonni vuqori ehtiyojlari: o'z- o'zini namoyon etish, o'z-o'zini reaiizatsiyalash, ma’naviy. ijtimoiy va kasbiy shakllanishida maksimal darajada qoniqishga yo'naltirilgan o'z
Falsafa: qomusiy iug'at (fuzuvchi va mas’u! muharrir Q.Nazarov), - T.: «Sharq»,
-B. 166.
Pedagogika. Bolshaya sovrcmcnnaya entsiklopediya. - Minsk: «sovremennoe slovo»f -
-S.58.
noyobligini vo'qotish, hayot, labiat dunyosi va madaniyatdan begona- lashib ketish xavfidan himoyalanishga chaqiradi.
Tarbiyaning hayot va mehnat hi lari bog'liqligi, Maktabgacha taTim muassasasi bola uchun boshlang'ich va asosiy tarbiva maskani hisoblanib, ay nan tarbiyaning hayot va mehnat bilan bog'liqligi tarbiya tizimida katta oLrin tutadi. U tarbivachidan ikkita asosiy yo'nalishda faoliyatni am alga oshirishni talab etadi: 1) tarbiyalanuvchilami kishilarning mehnat faoli- yati bilan keng tanishtirish; 2) tarbiyalanuvchilami real hayotiy mimosa- batlarga, ijtimoiy foydali faoliyatning xilma-xil turlariga jalb etish.
Tarbiyaning mehnat bilan bog'liqligini oqilona amalga oshirish tarbivachidan tarbiyalanuvchilaming quyidagi ko'nikma va malakalarga ega bo'lishlariga erishishni talab etadi:
tarbiyalanuvchilaming mehnatning jamiyat va uning liar bir a'zosi uchun ahamivatini tushunib vetishlari;
moddiv va ma’naviy boyliklarni yaratuvchilar mehnatini hurmat qilish;
tarbiyalanuvchilaming o'z ustida ishlashlari. muntazam ravishda mehnat qilishga odatlanish;
tarbiyalanuvchilaming kasb-hunargaoid tushunchalarni o'zlashtirib borishlari va ular haqida ma'lumotga ega bo'lishlari;
moddiv va mamaviv boyliklarga mas’uliyatli monos abate! a boiish.
Tarbiyaning hayot va mehnat bilan bog'liqligi tamoyiU mazkur tamo-
yilning alohida tomonlanm ochib beruvehi quyidagi qoidalar asosida ish yuritishni talab etadi:
Tarbiyalanuvchilaming ijtimoiy va mehnat tarbiyasida mavhumlik vayuzakilikdart vozkechib, iilarni aniq vamahsuldor faoliyatga jaib etish. Mashg'ulotlar jarayonida izchillik va ketma-ketlikka rioya etish zarur.
Tarbiyachi oila bilan o' z faoliyatLni muvofiqlashtirgavs ho Ida. har bir tarbiyalanuvehiga ularning jamiyatga qo'shadigan munosib hissasi uyda va maktabgacha taMim muassasasi da kattalavgayordam berish ekanligini tushuntirish.
Bolalar odatda doimiy ravishda faoliyaming biror turi bilan shug'ul- lanishga intiladi, ularning tabiati uchun sustlik, bekor oTirish kabilar xos emas. Agar tarbiyachi mazkur jihatni hisobga olmasa, bolalaraing ijtimoiy lashuvjga o'zining salbiy ta’slrini ko'rsatadi.
Mazkur tamovilni amalga oshirish tarbiyaviy ishlar jarayonida o'l- kashunoslik materiallaridan keng foydalanishni talab etadi.
Tarbiyalanuvchilar bilan birgalikda hayotiy masalalami muhokama qilish- ularni o'z xulosalarini aytishga o'rgatish ularda insonparvarlik va fu- qarolik hissini uyg‘otishgaxizmat qiladi.
Tarbiy ailing hayot bilan bog' 1 iqligi tamoyilini muvaffaqiyatli amal- ga oshirisb uchun mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy sohadagi islohotlari bilan bogTiqlikda tarbiya mazmuni va uslubikasini qayta ko‘rib chiqish va vatigilab borish lozim.
Tarbiyaviy jarayon shunday tashkil etilishi lozim ki. tarbiyalanuv- chilar toTa qoniqish hosil qilishlari uchun ularning mehnati kishilar va jamiyatga zarur ekanligini his eta olishlari zarur.
