0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsuis ta’lim vazirligi g‘. Hojiahmedov, I. Yaxyayeva, M. Umarova, A. Usmonov sifat menejmenti

Saqlash shartlan 0.04

Yuklash shartlari 0J4

MAHSULOT

SIFATI

Ishlab chiqarishni texnologik tayyorlash 0, Is

Mehnat vositalari bilan

taminlanganlik 0,02

Metmlogik Л ^ Jihozlaming \ Butlash sifati

ta’muiot (JJ ^Wr~\_sifat[ уд_? (Щ

0,25\ 0,4

Mehnat vositalarining sifati 0,13

Mehnat predmet/arining sifati 0,04

10.1- rasm. Isikava diagrammasiga misol.

^A b\0,40	D/o.25	QOPLAMANING
* 0,35		SIFATI

10.2- rasm. Texnologik jarayonning «borishi asosida» tuzilgan Isikava

diagrammasi.

Yetib kelgan mahsulotning sifati 0,20

. Kirish nazorati 0,15

ЪО'¹’⁰

Yuzflga ketish

Mustahkamlash

Uskuna 0,20

Mahkamlagichning

moyish qilish sifati 6,10 Harnrat 0,05

Avian ish tezligi Harorat 0,05 _w

' 0,02 ‘

Vazn ko‘rsatkichlarini aniqlashning analitik usuli

Ilmiy bilimlar yoki tajriba ma’lumotlariga asoslangan analitik funksiya orqali jarayonning kirish xususiyati tavsiflanganda bu usuldan foydalaniladi.

Funksiyaning to‘liq differensialidan foydalanish bu usulning matematik negizi hisoblanadi.

Misol. Sistemaning hajm xatoligiga ta’sir ko'rsatuvchi chiziqli o'lcham- larning vaznlilik koeffitsientini aniqlash zarur.

1. 
   Sisternaning vazni quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
   

4

bunda: W — tsilindrning hajmi;

D — diametri;

/ — uzunligi; p — pi soni.

2. 
   To‘liq differensialni aniqlaymiz:
   

dW =—xdD + —xdl=—xlxdDx—xdl. dD Э/ 4 4

3. 
   Kichik chetlanishlarda differensialni chetlanish bilan almashtirish mumkinligiga e’tiborni qaratib, quyidagiga ega bo'lamiz:
   

AW =0,57tDx/xAD + 0,257tD²xA/;

Bunda: AW, AD, Al — tarkibiy qiymatlaming xatoliklari.

4. 
   Masalan, Sisternaning chizmasida D = 2,0 m va / = 3 m deb ko'rsatilgan, haqiqatda o‘lchanganda D_f= 1,95 m va l_f= 2,96 m ekanligi aniqlangan. U holda absolut xatoliklami, so‘ngra nisbiy xatoliklarni hisoblash mumkin:
   

D = 2,0 - 1,95 = 0,05 m;

1. 
   = 3,0 - 2,96 = 0,04 m;
   

AW = 0,5жх 2,Ox3,0x0,05 +0,25^x2,02x0,04 = 0,596 m³;

AW% =(0,596xl00%)/9,424 = 6,32%.

Buning aksi bo'lgan vazifani ham yechish mumkin. дЖш bilgan holda AtV, AD va Al ni, ya’ni bu o'lchamlaming qo'yimlarini aniqlash mumkin:

<7i₍o) =9,424, q_2(l) =3,141.

Iste’molchi va ishlab chiqarish qo‘yilmalari

Sifatni kafolatli ta’minlash uchun ishlab chiqarishda, odatda, sifat ko'rsat- kichlariga bozorga taklif qilinayotgan mahsulot sifatining ko'rsatkichlariga nisbatan qattiqroq talablar qo'yiladi. Eng awalo, bu mahsulot xususiyatlarining

ishlab chiquvchilar tomonidan o‘matilgan qiymatlaridan yo‘l qo'yiladigan chetlanishlaming kamayishida ifodalanadi.

Shu tarzda, iste’mol qo‘yilmasi va ishlab chiqarish qo‘yilmasi farqlanib, ular orasidagi farq zaxirada hisoblanadi. Iste’mol va ishlab chiqarish qo yilmalarining munosabatini 10.3-rasmdagi diagramma ko'rinishida tavsiflash mumkin.

3. 
   rasm. Sifat ko‘rsatkichining tarqalishi diagrammasida ishlab chiqarish va iste’mol qo‘yilmalarining munosabati.
   

Nazorat savollari:

1. 
   Taqqoslashda foydalaniladigan uchta shkala yoki usulrti tushuntirib bering.
   
2. 
   Juft taqqoslash qanday amalga oshiriladi?
   
3. 
   Ekspertlarning soni ekspertiza natijalariga qanday ta’sir ко‘rsatadi?
   
4. 
   Isikavaning sabab-oqibat diagrammalarini tuzish qoidalari.
   
5. 
   Vazn ко ‘rsatkichlarini aniqlashning analitik usuliga misollar keltiring.
   
6. 
   Iste’mol va ishlab chiqarish qo‘yilmalarining mutanosibligini ta’min- lashning ahamiyati.
   

8. 
   bob. MAHSULOT SIFATINING TAHLILI
   

Ekspertiza o‘tkazishning sotsiologik usuli

Bu usul marketing tadqiqotlarini o'tkazish bosqichida qo'llaniladi. Mahsulotning potensial xaridorlari ekspertlar sifatida qatnashadilar. Sotsiologik usul Yaponiyada, xususan, jamiyatning muayyan qatlamlari uchun moijallangan avtomobillami loyihalashda keng tarqaldi.

Misol uchun, elektr dazmolning qanday talablarni qondirishi kerakligini ko‘rib chiqamiz va bu maqsadda so‘rov varag‘ini tayyorlaymiz. Ko‘rsatkich- larning qatorini shaxsiy tajriba yoki firma asosida ko‘rsatamiz, ba’zilarini esa xaridorlaming ko‘rib chiqishiga qoldiramiz.

To‘langan pochta xabarlaridan foydalanib, savdo nuqtalarida potensial xaridorlar bilan muomala qilib, varoqlaming to‘ldirilishini o‘tkazamiz. Faraz qilaylik, so‘rov natijalari 11.1 -jadvalda keltirilgan ma’lumotlarda aks etgan.

Jadvalda baholarning o‘rtacha miqdorlari ballarda va bu ko‘rsatkichni baholagan so‘rov qilingan potensial xaridorlar soni ko'rsatilgan. Baholash o‘n ballik tizimda amalga oshirildi. Qayd qilamizki, so‘ralganlarning hech biri hamma ko‘rsatkichlarni baholashmagan, chunki iste’molchilar dazmolning

barcha sifatlariga katta e’tibor qaratmaydilar.

Bu ma’lumotni quyidagi tartibda qayta ishlash lozim. Ko‘rinib turibdiki, o‘rtacha ball va unga fikrini bildirgan bo'lajak xaridorlar sonini hisobga olish kerak. Bu maqsadda har bir ko‘rsatkichni baholash ballarining yig‘indilari va ballaming umumiy yig'indisini aniqlaymiz. Bu ularning munosabatini belgilash va shu tarzda har bir sifat ko‘rsatkichining vazn koeffitsientlarini aniqlashga imkon beradi. Xususan, 11.2-jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, nisbatan kichik vazn — 0,5 kg muhim ko‘rsatkich, unga iste’molchilar jami sifat baholarining 10,71% i darajasida e’tibor beradilar.

Sifat ko‘rsatkichlarining hamma vazn koeffitsiyentlarini hisoblaymiz va qo‘shish natijalarini tekshiramiz:

_q = (476/4444,8) + (342/4444,8) + (90/4444,8) + (403/4444,8) + (486/4444,8) + (175/4444,8) + (216/4444,8) + (450/4444,8) + (180/ 4444,8) + (480/4444,8) + (183/4444,8) + (320/4444,8) + (497/4444,8) + (20,8/4444,8) + (126/4444,8) = 0,1071 + 0,0769 + 0,0202 + 0,0906 + 0,1093 + 0,0393 + 0,0485 + 0,1012 + 0,0405 + 0,1079 + 0,0411 + 0,0719 + 0,1118 + 0,0047 + 0,0283 = 0,99983.

Hisoblar ishonchli, chunki hisoblash aniqligining chegarasida vazn koeffitsientlarining yig‘indisi 1 ga yaqin.

Mahsulotning ko‘rsatkich)ari	Ko‘rsatkichlarning qiymati			O'rtacha	BaDarning yig‘indisi
	1	2	3
l.Vazn, kg	0,5			6,8/70	476
		1,0		5,7/60	476
				3,0/30	90
2.Quvvat, kVt	0,5			6,2/65	403
		0,8		8,1/60	486
			1,0	7,0/25	175
3.Shnuming uzunligi, m	1,5			-	-
		2,0		7,2/30	216
			2,5	7,5/60	450
4. Jo‘natuvchining mavjudligi	Ha	-	-	6,0/30	180
5.Telefon qopla- maning mavjudligi	Ha	-		8,0/60	480
6.1sitgichning ko‘rinishi	Spiral			6,1/30	183
		Plastina		8,0/40	32
7. Ruletka shaklida shnurni o'rash	Ha			7,1/70	497
8. Isitish tezligi	1 min			5,2/4	20,8
9.Funksional tashqi ko‘rinish				6,3/20	126
					£=4444,8

Sifatning umumiy ko‘rsatkichlari

Sifat ko‘rsatkichlari yakka va umumiy ko'rsatkichlarga bo'linadi. yakka ko'rsatkichlar sifatni tavsiflovchi xususiyatlardan bittasiga, umumiylari — bir vaqtda bir nechtasiga tegishli.

Sifatning umumiy ko‘rsatkichlari yakka ko'rsatkichlari bilan tabiat qonunlarini ifodalovchi funksional bog'liqliklarda yoki umumiy ko'rsatki- chning qabul qilingan ta’rifiga mos qandaydir birikma orqali bog‘langan. Quyidagi misollami ko‘rib chiqish mumkin:

1. 
   Nyuton qonuni:
   

F mXa,

bunda: F — harakatdagi kuch, umumiy ko'rsatkich;

m — massa, asosiy fizik ko‘rsatkichlardan biri bo'lgan yakka

ko'rsatkich;

a — tezlanish, hosilaviy fizik ko‘rsatkichlardan biri bo'lgan yakka ko'rsatkich.

2. 
   avtobus parkining ishini tavsiflovchi ko'rsatkich:
   

W = 365 xa_hxfsxqxvxt_hxy,

bunda: a_h — avtobusning yoi yurish koeffitsienti;

p — avtobus parkidan foydalanish koeffitsienti; у — sig'imlilik koeffitsienti; v — avtobusdan foydalanish tezligi; t_h — ish vaqtining o'rtacha davomiyligi.

Ta’sir etuvchi parametrlar soni ko'p boMganda funksional bog'lanishlami aniqlash qiyin. Avtobus parki ishining ko'rsatkichi uchun keltirilgan bog'lanishlar umumiy emas, shuning uchun kvalimetriyada o'rtacha tortilganlik tamoyili bo yicha umumiy ко ‘rsatkichlami hosil qilishning subyektiv usulidan foydalaniladi. О ‘rtachaga keltirish mantig‘ini tanlashgma obyektiv hisoblanadi, umumiy ko'rsatkich obyekt sifatining obyektiv xususiyatini ko'rsatadi. Umumiy ko'rinishda o'rtacha tortilganlik tamoyili bo'yicha

sifatning umumiy ko'rsatkichi м quyidagi formulada aniqlanadi:

X<7i^xQl m_ I 1

^G_J ⁿ | S, ■

bunda: у — o'rtachaga keltirish mantig'ining parametri;

q. — sifat ko'rsatkichlarining vazn koeffitsientlari;

Q. — sifatning yakka ko'rsatkichlari; n — yakka sifat ko'rsatkichlarining soni. у ning turli qiymatlarini kiritib, 11,2-jadvalda keltirilgan turli o'rtacha tortilgan ko'rsatkichlarga ega bo'lamiz.

Kvalimetriyada sifatning hamma ko'rsatkichlari ekspert usullarda aniqlanadi. Bunda mahsulotning bir ko'rsatkichlari (masalan, foydalanish

ko‘rsakichlari) boshqalaridan (masalan, estetik) muhimroq bo‘lishi hisobga olinadi. Vazn ko‘rsatkichlar yig‘indisini baholashning bir xil sharoitlarini yaratish uchun birlik sifatida qabul qilinadi:

1^=1-

i=1

Bu holda sodda ko‘rinish bog‘lanish sifatida qabul qilinadi:

ё = Х^хе,; ё = Х^хб,²;

(=1 1=1 Q = — ; . _и