|
-
narxining arzonligi
;
- asosiy mahsulot
–
bilim, axborot, moda va imidj;
-
yangi iqtisodiyot -
u axborotga ega bo’lishni
xoxlaydigan odamlarga imtiyoz bag’ishlaydi;
-
chinakam global xarakterga ega ekanligi.
Ahamiyat berilsa, yuqorida ko’rsatib o’tilgan
xususiyatlarning
barchasi
yoshlarning
manfaatiga,
tuyg’ulariga
va
dunyoqarishiga
mos
keladi.
Bu
xususiyatning barchasi birgina internetda jamlaganligiga
e’tibor beradigan
bo’lsak, yoshlarning estetik tarbiyasidagi
o’zgarishga bo’ladigan ta’sir san’at va adabiyotdanda
ko’lamliroq ekanligiga shubha qilmasa ham bo’ladi.
36
1
1
11
Etika fanning tadqiqot doirasini izohlang?
Etika - ruscha
–
moral, lotincha «mores»,
«moralis» so’zlaridan olingan bo’lib, ma’nosi xulq, odat
demakdir.
Etika -
ijtimoiy ongning muayyan shakli bo’lib,
kishilarning ijtimoiy va shaxsiy hayotida bir-birlariga
bo’lgan munosabatlarining, ya’ni xatti
-harakat prinsiplari
va normalarining yig’indisidir. Etika so’zi, tushunchasi ham
arabcha bo’lib, xulq so’zining ko’pligidir.
Etika
kishilarning
fe’l
-atvori,
yurish-turishi,
ularning
ijtimoiy
va
shaxsiy
hayotdagi
o’zaro
munosabatlarini tartibga solib turadi. Etika normalari
jamiyat yoki
muayyan guruh tomonidan shaxs fe’l
-
atvoriga qo’yiladigan talabdir. Bu normalar shaxsning
jamiyatga
–
Vatan, davlat, millat, guruhga munosabatini,
shuningdek, shaxsning turmushdagi, ayrim kishilarga,
kasbi-
koriga, mutaxassisligiga, hatto o’z
-
o’ziga bo’lgan
munosabatlardagi xatti-
harakatni ham o’z ichiga oladi.
Kishilik jamiyatining ilk davrlarida etika normalari
–
yurish-turish qoidalari va odob prinsiplari kishilarning
mehnat qilish jarayonida vujudga kelib, ularga rioya qilish
urf-
odatga, an’anaga aylanib
boradi. Keyinchalik jamiyat,
ijtimoiy hayot taraqqiy etib, aqliy mehnat jismoniy
mehnatdan ajralgach, mehnat taqsimoti yuz bergach,
odamlarning yurish-turish qoidalari, odam etikaining
mohiyati haqidagi masalalar bir butun falsafiy bilimlar
sistemasiga so
linadi, ma’lum darajada mustaqil fanga
aylanadi. Shu tariqa etika, ya’ni etika haqidagi ta’limot
paydo bo’ladi.
Etika
–
grekcha-
yunoncha «ethos» degan so’zdan
olingan bo’lib, buning ma’nosi xulq
-odat demakdir. Etika,
ya’ni etika haqidagi fan, o’zbek tilid
a hozirgi paytda etika
fani deb ham yuritiladi. Lekin biz etika fani deb
yuritishimizni ma’qul topdik. Sabab bu nom dunyoda
yuritiladigan standartga mos keladi, deb o’ylaymiz, garchi
fanning nomlari qanday yo’sinda yuritilmasin, uning
mazmuniga putur yetmaydi, shakl mazmunni, mohiyatni
tubdan o’zgartirib yubormaydi, garchi ta’sir etsa ham.
Etika odamlarning yurish-turishida, etikaida
tarixan o’zgarib turadigan, rivoj topib, taraqqiy etib
boradigan prinsiplarni, etikaiy norma, qoidalarni;
etikaning
manbai
va
kelib
chiqishini,
etikaiy
kategoriyalarni ya’ni yaxshilik va yomonlik, or
-nomus,
vijdon kabi umumiy tushunchalarni, etikaiy e’tiqod,
maslak va his-
tuyg’ularni izohlab beradi. Shuningdek,
etikaning abadiy muammolari bo’lgan –
etikaiy bahoning
mezoni nimada, etikada haqiqat bormi, etikaiy erkinlik
nima, inson o’z xatti
-
harakati uchun javobgarmi, mas’ulmi
kabi savollarga javob axtaradi.
Etika fan sifatida etikani, odob-xulqni, etikaiy
munosabatlarni aks ettiribgina qolmay, balki odam
intilishi lozim bo’lgan
maqsadni, ya’ni yuksak etikaiy
g’oyani, bu g’oyani, ya’ni bizning pirovard strategik
maqsadimiz bo’lgan –
ozod va obod Vatan, erkin va
farovon hayot g’oyasini amalga oshirmoq uchun qanday
yashab, qanday harakat qilmoqlikni ma’nosi ochib
beriladi, odamlarning yurish-turishi qanday degan
savolgagina emas, balki qanday bo’lishi kerak degan
savolga ham javob beradi. Shuning uchun ham etikaiy
illatlar tanqid qilinadi, odamlarning xatti-harakatiga
yuksak etikaiy g’oya va maqsad nuqtai nazaridan qat’iy
baho beriladi.
37
2
1
4
Falsafiy kategoriyalar tizimi ,ularning mazmuni
Falsafiy kategoriyalar
–
borliqning umumiy, muhim
tomonlari, xossalari, aloqalari va munosabatlari haqida
fikrlash uchun qo’llaniladigan o’ta keng tushunchalar
majmuidir. Falsafiy kategoriyalar tizimida shartli ravishda
uch muhim guruhni farqlash mumkin.
1. Falsafiy kategoriyalarning birinchi va eng muhim
guruhi
–
har qanday falsafiy muammolarni tahlil qilishda
qo’llaniladigan umumiy kategoriyalar. Bular borliq
kategoriyalaridir (falsafiy adabiyotlarda bu kategoriyalarni
dialektika kategoriyalari deb nomlash odat tusini olgan).
2. Ikkinchi guruhni falsafaning turli bo’limlariga
tegishli bo’lgan maxsus kategoriyalar tashkil etadi.
Masalan, ontologiya borliq va yo’qlik, substansiya,
dunyoning birligi, materiya, ong, makon, vaqt, harakat
kabi kategoriyalar mazmunini aniqlaydi va muayyan
tarzda
talqin
qiladi.
Naturfalsafa,
gnoseologiya,
antropologiya, praksiologiya, ijtimoiy falsafa, globallashuv
falsafasi ham o’z kategoriyalar apparatiga egadir.
3. Uchinchi guruhni maxsus falsafiy fanlar: mantiq,
axloq (etika), estetika kategoriyalari tashkil etadi.
Masalan, axloq fanida falsafiy bilimning ayni shu sohasi va
falsafaning axloq bilan turdosh bo’limlari –
antropologiya,
ijtimoiy falsafa, aksiologiyaga xos bo’lgan kategoriyalar
tizimi (yaxshilik va yomonlik, sha’n
va qadr-qimmat, hayot
ma’nosi, baxt va boshqalar) vujudga kelgan. Tushunchalar,
mulohazalar, mushohadalar, dalillash va hokazolar mantiq
kategoriyalari hisoblanadi. Estetikada go’zallik va xunuklik,
fojeaviylik va kulgililik, ulug’vorlik va tubanlik kabi
k
ategoriyalar qo’llaniladi. Biz esa falsafaning umumiy
kategoriyalarini ko’rib chiqamiz.
38
2
1
4
Borliqning atributlarini sanab bering ?
Do'stlaringiz bilan baham: |
