0Raqamli texnologiya fakulteti 2-kurs talabalariga 4-semestr uchun «Falsafa» fanidan yakuniy nazorat savollari

- 
narxining arzonligi
;
  
- asosiy mahsulot 
–
 bilim, axborot, moda va imidj; 
 - 
yangi  iqtisodiyot  - 
u  axborotga  ega  bo’lishni 
xoxlaydigan odamlarga imtiyoz bag’ishlaydi;
 
 - 
chinakam global xarakterga ega ekanligi. 
Ahamiyat  berilsa,  yuqorida  ko’rsatib  o’tilgan 
xususiyatlarning 
barchasi 
yoshlarning 
manfaatiga, 
tuyg’ulariga 
va 
dunyoqarishiga 
mos 
keladi. 
Bu 
xususiyatning  barchasi  birgina  internetda  jamlaganligiga 
e’tibor beradigan
 
bo’lsak, yoshlarning estetik tarbiyasidagi 
o’zgarishga  bo’ladigan  ta’sir  san’at  va  adabiyotdanda 
ko’lamliroq ekanligiga shubha qilmasa ham bo’ladi.
 
 
36 
1 
1 
11 
Etika fanning tadqiqot doirasini izohlang? 
  Etika  -  ruscha 
–
 
moral,  lotincha  «mores», 
«moralis»  so’zlaridan  olingan  bo’lib,  ma’nosi  xulq,  odat 
demakdir. 

---

  Etika  - 
ijtimoiy  ongning  muayyan  shakli  bo’lib, 
kishilarning  ijtimoiy  va  shaxsiy  hayotida  bir-birlariga 
bo’lgan  munosabatlarining,  ya’ni  xatti
-harakat  prinsiplari 
va normalarining yig’indisidir. Etika so’zi, tushunchasi ham 
arabcha bo’lib, xulq so’zining ko’pligidir.
 
 
Etika 
kishilarning 
fe’l
-atvori, 
yurish-turishi, 
ularning 
ijtimoiy 
va 
shaxsiy 
hayotdagi 
o’zaro 
munosabatlarini  tartibga  solib  turadi.  Etika  normalari 
jamiyat  yoki 
muayyan  guruh  tomonidan  shaxs  fe’l
-
atvoriga  qo’yiladigan  talabdir.  Bu  normalar  shaxsning 
jamiyatga 
–
  Vatan,  davlat,  millat,  guruhga  munosabatini, 
shuningdek,  shaxsning  turmushdagi,  ayrim  kishilarga, 
kasbi-
koriga,  mutaxassisligiga,  hatto  o’z
-
o’ziga  bo’lgan 
munosabatlardagi xatti-
harakatni ham o’z ichiga oladi.
 
  Kishilik  jamiyatining  ilk  davrlarida  etika  normalari 
–
  yurish-turish  qoidalari  va  odob  prinsiplari  kishilarning 
mehnat qilish jarayonida vujudga kelib, ularga rioya qilish 
urf-
odatga,  an’anaga  aylanib
  boradi.  Keyinchalik  jamiyat, 
ijtimoiy  hayot  taraqqiy  etib,  aqliy  mehnat  jismoniy 
mehnatdan  ajralgach,  mehnat  taqsimoti  yuz  bergach, 
odamlarning  yurish-turish  qoidalari,  odam  etikaining 
mohiyati  haqidagi  masalalar  bir  butun  falsafiy  bilimlar 
sistemasiga  so
linadi,  ma’lum  darajada  mustaqil  fanga 
aylanadi.  Shu  tariqa  etika,  ya’ni  etika  haqidagi  ta’limot 
paydo bo’ladi.
 
  Etika 
–
  grekcha-
yunoncha «ethos» degan so’zdan 
olingan bo’lib, buning ma’nosi xulq
-odat demakdir. Etika, 
ya’ni etika haqidagi fan, o’zbek tilid
a hozirgi paytda etika 
fani  deb  ham  yuritiladi.  Lekin  biz  etika  fani  deb 
yuritishimizni  ma’qul  topdik.  Sabab  bu  nom  dunyoda 
yuritiladigan standartga mos keladi, deb o’ylaymiz, garchi 
fanning  nomlari  qanday  yo’sinda  yuritilmasin,  uning 
mazmuniga  putur  yetmaydi,  shakl  mazmunni,  mohiyatni 
tubdan o’zgartirib yubormaydi, garchi ta’sir etsa ham.
 
  Etika  odamlarning  yurish-turishida,  etikaida 
tarixan  o’zgarib  turadigan,  rivoj  topib,  taraqqiy  etib 
boradigan  prinsiplarni,  etikaiy  norma,  qoidalarni; 
etikaning 
manbai 
va 
kelib 
chiqishini, 
etikaiy 
kategoriyalarni  ya’ni  yaxshilik  va  yomonlik,  or
-nomus, 
vijdon  kabi  umumiy  tushunchalarni,  etikaiy  e’tiqod, 
maslak  va  his-
tuyg’ularni  izohlab  beradi.  Shuningdek, 
etikaning  abadiy  muammolari  bo’lgan  –
  etikaiy  bahoning 
mezoni  nimada,  etikada  haqiqat  bormi,  etikaiy  erkinlik 
nima, inson o’z xatti
-
harakati uchun javobgarmi, mas’ulmi 

---

kabi savollarga javob axtaradi. 
  Etika  fan  sifatida  etikani,  odob-xulqni,  etikaiy 
munosabatlarni  aks  ettiribgina  qolmay,  balki  odam 
intilishi  lozim  bo’lgan
 
maqsadni,  ya’ni  yuksak  etikaiy 
g’oyani,  bu  g’oyani,  ya’ni  bizning  pirovard  strategik 
maqsadimiz  bo’lgan  –
  ozod  va  obod  Vatan,  erkin  va 
farovon  hayot  g’oyasini  amalga  oshirmoq  uchun  qanday 
yashab,  qanday  harakat  qilmoqlikni  ma’nosi  ochib 
beriladi,  odamlarning  yurish-turishi  qanday  degan 
savolgagina  emas,  balki  qanday  bo’lishi  kerak  degan 
savolga  ham  javob  beradi.  Shuning  uchun  ham  etikaiy 
illatlar  tanqid  qilinadi,  odamlarning  xatti-harakatiga 
yuksak  etikaiy  g’oya  va  maqsad  nuqtai  nazaridan  qat’iy 
baho beriladi. 
 
37 
2 
1 
4 
Falsafiy kategoriyalar tizimi ,ularning mazmuni 
Falsafiy kategoriyalar 
–
  borliqning  umumiy, muhim 
tomonlari,  xossalari,  aloqalari  va  munosabatlari  haqida 
fikrlash  uchun  qo’llaniladigan  o’ta  keng  tushunchalar 
majmuidir.  Falsafiy  kategoriyalar  tizimida  shartli  ravishda 
uch muhim guruhni farqlash mumkin.  
1. Falsafiy kategoriyalarning birinchi va eng muhim 
guruhi 
–
  har  qanday  falsafiy  muammolarni  tahlil  qilishda 
qo’llaniladigan  umumiy  kategoriyalar.  Bular  borliq 
kategoriyalaridir (falsafiy adabiyotlarda bu kategoriyalarni 
dialektika kategoriyalari deb nomlash odat tusini olgan). 
2.  Ikkinchi  guruhni  falsafaning  turli  bo’limlariga 
tegishli  bo’lgan  maxsus  kategoriyalar  tashkil  etadi. 
Masalan,  ontologiya  borliq  va  yo’qlik,  substansiya, 
dunyoning  birligi,  materiya,  ong,  makon,  vaqt,  harakat 
kabi  kategoriyalar  mazmunini  aniqlaydi  va  muayyan 
tarzda 
talqin 
qiladi. 
Naturfalsafa, 
gnoseologiya, 
antropologiya, praksiologiya, ijtimoiy falsafa, globallashuv 
falsafasi ham o’z kategoriyalar apparatiga egadir. 
 
3.  Uchinchi  guruhni  maxsus  falsafiy  fanlar: mantiq, 
axloq  (etika),  estetika  kategoriyalari  tashkil  etadi. 
Masalan, axloq fanida falsafiy bilimning ayni shu sohasi va 
falsafaning axloq bilan turdosh bo’limlari –
 antropologiya, 
ijtimoiy  falsafa,  aksiologiyaga  xos  bo’lgan  kategoriyalar 
tizimi (yaxshilik va yomonlik, sha’n 
va qadr-qimmat, hayot 
ma’nosi, baxt va boshqalar) vujudga kelgan. Tushunchalar, 
mulohazalar, mushohadalar, dalillash va hokazolar mantiq 

---

kategoriyalari hisoblanadi. Estetikada go’zallik va xunuklik, 
fojeaviylik  va  kulgililik,  ulug’vorlik  va  tubanlik  kabi 
k
ategoriyalar  qo’llaniladi.  Biz  esa  falsafaning  umumiy 
kategoriyalarini ko’rib chiqamiz.
 
 
38 
2 
1 
4 
Borliqning atributlarini sanab bering ?