Ta’lim —
m a ’lu m o tn i m a ’lum bir tartibd a berish va uni
olish jarayoni sifatida qaraladi. Bu jaray on bir qa to r m a ’rifiy
usul va uslublar orqali amalga oshiriladi. T a ’lim turlari ko‘p:
ax lo q -o d o b t a ’limi; tabiiy bilim lar b o ‘yicha t a ’lim; texnika
t a ’limi; kasb t a ’limi; a k adem ik t a ’lim va boshqalar.
Tarbiya —
keng qam rovli tu s h u n c h a b o ‘lib, u n in g u ch
xil ta lq in i m avjud . 1. B olani b o q ib , voyaga yetkazish.
2. Parvarish, qarov. T arbiyalab o ‘stirish. 3. Kishi olgan
163
bilim larini a m aliy o td a q o ‘llay olishga o ‘rganishi. M asa -
lan, o d o b va axlo qq a o ‘rganishni axloqiy tarbiya, kasb-
h u n a rg a o ‘rg a n is h n i kasb ta rb iy a si, sh a ria t q o id a la rig a
o ‘rgatish ni shariat tarbiyasi va h o k a z o deyish m u m k in .
T a rb iy a t a ’lim siz a m a lg a o s h m a y d i. T a ’lim b e r is h d a n
m aqsad u ning k etid an tarbiya berishdir, y a ’ni t a ’lim orqali
egallangan bilim larni a m aliy o td a q o ‘llay o lishni o ‘rgatish.
T a ’lim va tarbiya tu s h u n c h a la ri o ‘zaro uzviy b o g ‘liqdir.
C h u q u r bilim olgan va yaxshi tarbiya k o ‘rgan kom il
i n s o n n i , k e la ja g im iz e g a s in i v o y a g a y e tk a z is h u c h u n
« T a ’lim t o ‘gTisida»gi Q o n u n va « K ad rlar tayyorlash m il-
liy dasturi» qabul q ilin g a n d a n s o ‘ng resp ub likam iz b u tu n
t a ’lim tiz im in i t u b d a n isloh q ilis h n in g a n iq s tra te g ik
yo ‘nalishlariga ega b o i d i . 1997-yil 6 -o k ta b rd a 0 ‘zbekiston
P re z id e n tin in g « T a’lim -tarb iy a va kadrlar tayyorlash t i
zim ini tu b d a n isloh qilish, bark am o l avlodni voyaga yetk a
zish t o ‘g ‘risida»gi F a rm o n i bilan bu m asala davlat siyo-
satining u stuvo r y o ‘nalishi qilib belgilandi.
M a z k u r h u jja tla rd a D a s tu r n i u c h b o s q ic h d a a m alga
oshirish k o ‘z d a tutildi. B irinchi, o ‘tish davridagi bosqich
1997—2 0 0 1 -y illa r g a , y a ’ni 4 -y il d a v o m id a j o r i y e tish
m o ‘ljallandi. Bu b o sq ich d a t a ’lim faoliyatidagi ilg‘o r tajri-
b a la r n i sa q la b q o lg a n h o ld a u n in g riv o jla n is h i u c h u n
huquqiy, ilm iy-m etodik, m oliyaviy-m oddiy sh art-sharoitlar
yaratildi. Bilim olishga, erkin ta fa k k u r qilishga im ko niyat
vujudga keldi.
Ik k in c h i b o s q ic h 2001 —20 0 5 -y illarg a m o ‘lja llang an
belgilovchi b osq ich b o ‘lib, b u n d a d a stu r g ‘oyalari va qoi-
dalari Milliy d a stu rni keng m iqyosda to T iq a m alga o s h i
rish, m e h n a t b o z o rin i hisobga olib, ijtim oiy-iqtisodiy sha-
r o i t n u q t a y i n a z a r i d a n z a r u r i y o ‘z g a r t i s h l a r b i l a n
toT d iriladi. D u n y o stan d a rtlari asosida bilim olish va e r
kin fikrlash rag lba tla n tirib boriladi.
Bu bosqich, yu rtim izdagi ijtim oiy-iq tisod iy sh aro itn i
hisobga olib, 2 009-yilgacha o ‘zgartirildi. 2009-yilga borib
K u ch bilim
v a ta f a k k u r d a
M ustaqillik yillarida m a m la k a -
tim iz ta ra q q iy o ti u c h u n ilm - fa n -
ning a h a m iy a ti y a n ad a ortdi.
164
b a rc h a 9 - s in f b itiruvch ilari a k a d e m ik litseylar va kasb-
h u n a r kollejlari bilan q a m ra b olinadi.
U c h i n c h i b o s q ic h , 2009 va u n d a n k eying i yillarg a
m o ija lla n g a n . Bu b o sqichd a ushbu so had a erishilgan tajri-
b a la r tahlil etilib va u m um la sh tirilib , xulo salanad i h a m d a
ta jrib alar asosida takom illash tirilib, k a d rla r tayyorlash ti-
zim i ijtim oiy -iq tisod iy s h a r t-s h a ro itla r negizida uyg‘u n -
lashtiriladi. H a r b ir inson u c h u n bilim soh asid a ju d a keng
im k o n iy a tla r yaratiladi.
«K adrlar tayyorlash milliy dasturi»da t a ’lim tizim larini,
u n in g m a z m u n in i b o sh qarish va rivojlantirishni t a ’m in -
lashni tu b d a n isloh qilish y o ‘llari k o ‘rsatiladi. U m u m iy
o ‘rta va o ‘rta m axsus, k a s b - h u n a r t a ’limi 4 + 5 + 3 ta rk i-
bida, b o s h q a c h a ay tg an d a , 9 + 3 = 1 2 yil qilib belgilab b e -
rildi. Bu narsa fuqarolarning t o ‘laqonli bilim olishi va biron
kasbni egallashi u c h u n yetarlidir.
« K ad rlar tayyorlash milliy dasturi»n in g asosiy tarkibiy
qismlari: shaxs, davlat va ja m iy a t, uzluksiz t a ’lim , fan va
ishlab ch iq arish asosida am alga oshirilishi k o ‘rsatib b e -
rildi. Bu n arsa b u y u k davlat q u rish n in g negizini tashkil
qiladi.
«K adrlar tayyorlash milliy dastu ri» ning hayotga ta tb iq
etilishi pirovard n a tija d a b ilim d o n , erkin h a m d a h a r to -
m o n la m a k a m o l to p g a n m a s ’uliyatli shaxsni sh ak llan ti-
rish n i t a ’m in e ta d i. « M illiy d a s tu r n i a m a lg a o s h iris h ,
hayotga ta tb iq etish, — de g an edi P rez id e n tim iz , — h e c h
b ir m u b o l a g ‘asiz, s tra te g ik m a q s a d la r im iz — fa ro v o n ,
q u d ra tli, d e m o k ra tik davlat, erkin fu qarolik ja m iy a ti b a r-
po e tish n in g asosi b o ‘lm o g ‘i zarur».
K a d rla r tayyorlash milliy d a stu rin i t o ‘laqonli am alga
o s h i r i s h u c h u n m a m l a k a t i m i z P r e z i d e n t i t o m o n i d a n
«U m id» , « Iste’dod», «Ustoz» ja m g ‘a rm a larin i tashkil etish
t o ‘g ‘risida fa rm o n la r chiqarildi. Y oshlar «K am olot» ijti-
m oiy h a ra k ati tashkil etildi.
Natijada, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da belgilan-
gan vazifalarning am alga oshirilishi b a rk a m o l shaxsni —
insonni va shu tariqa ongli jam iyatning shakllanishiga, y a ’ni
y a n g ic h a o n g g a , ta f a k k u r g a ega b o ‘lgan s h a x s la r n in g
165
ko ‘payishiga va bu, o ‘z navbatida, ijobiy m a ’nodagi «port-
lash effekti»ning sodir b o ‘lishiga olib keladi. Islom Karimov
s o ‘zi bilan aytganda: «Ta’limning yangi modeli jam iyatim iz-
ning potensial kuchlarini r o ‘yobga chiqarishda ju d a katta
aham iyat kasb etadi. H a r qaysi insonda m uayyan darajada
intellektual salohiyat mavjud. Agar shu ichki qu w a tn in g to ‘liq
yuzaga chiqishi uc h u n zarur b o ‘lgan barcha shart-sharoit
yaratilsa, tafakkur h ar xil qotib qolgan eski tu sh u n ch a va
aqidalardan xalos b o ‘ladi. Va h ar qaysi inson Alloh taolo
ato etgan noyob qobiliyat va iste’dodini, a w a lo , o ‘zi uchu n,
oilasining, millati va xalqining, davlatining farovonligi, baxt-
saodati, m anfaati u ch u n to ‘liq baxshida etsa, bunday ja m i
yat shu q adar kuchli taraqqiyotga erishadiki, uning sur’at va
samarasini hatto ta s a w u r qilish ham oson emas. Oldimizda
turgan buyuk maqsadlarga erishishda jam iyatim izning h ar
bir a ’zosi q o ‘shadigan hissa shu hisobdan beqiyos b o ‘lishi
m uqarrar. M en «portlash effekti» deganda aynan shunday
holatni nazarda tutm oqdam an».
D em ak, h a r b ir m a m la k atd a m a ’rifatli shaxsning, xalq-
ning, ja m iy a tn in g m a ’naviyatini shakllantirish, kishilarning
ong va tafakkurini rivojlantirish — ularning borliqqa, h a
yotga b o ‘lgan m u n o sab a tin i ijobiy to m o n g a y o ‘naltirish
vositasidir. Jam iyat rivojlanib bo ra r ekan, hayot davom etar
ekan, ilm - m a ’rifatga b o i g a n ehtiyoj kuchayib boradi. Shu
sababli «K uch — bilim va tafakkurda» tam oyili kelgusida
ijtimoiy h ayotning barcha jab halarini q a m ra b oladi.
M a ’rifat ja h o la tn in g , xu ro fo tn in g kush an dasi ekanligi
yaqin ta rix d a n m a ’lum. Shu sababli P rez id e n t Islom K a
rim ov t a ’kidlaganidek: « Jaho latg a m a ’rifat b ilan qarshi
k u ra sh m o q kerak». Bilimli, d o n o , ilmiga a m al qilgan in-
so n lar johillik, befarqlik, yalqovlik kabi illatlardan xalos
b o ‘ladi, tin m ay m e h n a t qiladi, yaratadi va kishilar o ‘rtasida
h u r m a t - e ’tib o r q o z o n ad i.
S h a rq xalqlari q a d im d a n tex nika ta ra q q iy o tid a k atta
yutuqlarga erishgan. Lekin X V II—X IX asrlarda G ‘arbning
texnika taraqqiyoti olg‘a ketganligi m unosabati bilan «sharq
xalqlari, ju m la d a n , o ‘zbeklar texnika taraqqiyoti yutuqlarini
egallashga moyil emasligi xususida farazlar» paydo b o ‘ldi.
S h o ‘ro davrida esa bu narsa ataylab kuchaytirildi.
166
0 ‘zbekistonda faqat yig‘uv zavodlari Ь а ф о etilib, d e-
tallarni yasash m a rkazda am alga oshirildi. Lekin ximiya,
astronom iya, m exanika, m e ’m orchilik, h a tto kemasozlik-
ning poydevori S h arqda q o ‘yilgani m a ’lum. 0 ‘zbek olim -
lari h a m keyingi yuz yillikda ja h o n sh u m u l kashfiyotlar qil-
dilar. 0 ‘zbek yigiti fazoga uchdi. Yuzlab uchuvchilar, tank-
ch ilar urush yillarida ja sorat k o ‘rsatdilar. M ustaqillikdan
keyin 0 ‘z b e k is to n d a a v to m o b ilso zlik , t o ‘q im a c h ilik va
boshqa sohalarda yangi yo‘nalishlar paydo b o i d i . 0 ‘zbeklar
o ‘zlarining texnikani yarata olishlarini isbot qildilar.
R espu blik am izd a g ‘alla, neft, sam olyotsozlik, qishloq
x o ‘jaligi m ashinasozligi, qurilish industriyasi, y o is o z lik n i
rivo jlantirishning istiqbolli rejalari m avjud. Q ish lo q in-
fratuzilm asini tu b d a n o ‘zgartirish, m aishiy xizm at, axborot
ta rm o q la rin i j a h o n and o za la rig a tenglash tirish u c h u n ju d a
k o ‘p ishlar qilinishi lozim.
son u ch u n eng m uhim narsalardan biri h u n a r egallamoq. H ar
qanday narsaning mohiyatini anglash, jahondagi voqealaming
yaxshi-yomon tom onini bilib olish, o dam lam ing qadr-u qim-
matini t o ‘g‘ri tushunish, oilaning farovon yashashini to ‘g ‘ri
tashkil qilish, qisqasi, har tom onlam a mukammal inson b o iis h
uc h u n ilm va h u n a r o ‘rganish zaruriy ehtiyojdir.
H a r k im n in g zari b o i m a s a - d a , a m m o h u n a ri b o i s a ,
d u n y o d a h e ch b ir qiyinchilik c h ek m a y d i. D o n o la r deydi:
Download Do'stlaringiz bilan baham: |