0 ‘zb e k ist o n r espu b lik a si ol1y va o rta m axsus ta’l im vazirligi

S a v o l :  
J a d id la r  O k ta b r  t o ‘n ta rish in i  q a n d a y   kutib 
o ld ilar  va  T u rk isto n   birligi  u c h u n   q a n d ay   kurashdilar?
J a v o b
:  S h u n i  t a ’kidlash   jo iz k i,  1917-yilgi  O k ta b r 
t o ‘ n t a r i s h i d a n   k e y i n g i   k u n l a r d a n o q   S i d q i y   A jz iy , 
M a h m u d x o ‘ja   Behbudiy,  A b d u ra u f F itra t,  M u n av v a r  qori 
A b d u r a s h i d x o n o v ,  A b d u lla   A v lo n iy ,  T a v a llo ,  A b d u lla  
Q odiriy va  boshqa ja d id la r unga  o ‘z  m u nosabatlarini  ochiq 
bildirganlar,  m a d a n iy a t  va  m a o r if  soh asid a  sam arali  faoli- 
yatlarini  d av o m   ettiraverganlar.  S h u  ta riq a   tu rk isto n lik lar 
b ird a m lig ig a   m u h i m   q a d a m   q o ‘yildi.  T a r ix d a   ilk  b o r  
U m u m tu r k is to n   m iqyosida  m u s u lm o n la r  syezdi  c h aq iril- 
di.  U n d a   xalqlarning  m uxtoriyatga  q a t ’iy  intilishi,  o ‘z  urf- 
od a tla ri,  tu rm u s h   ta rz in i  h im o y a   qilishi  aytildi.  Bu  m a n - 
faatlar ifodachisi  sifatida Turkiston  m usulm onlari  M arkaziy 
S h o ‘rosi  tash kil  etildi.  A lb atta,  b u n i  ja m iy a td a g i  ilg‘o r 
k u c h la rn in g   y u tu g ‘i  sifatida  q a ra m o q   kerak.
S h u n d a y   qilib,  T u rk isto n   birligi  u c h u n   k u ra sh d a   sal- 
m oqli  hissa  q o ‘shgan  o ‘lka  m u s u lm o n   s h o ‘rosining  tashkil 
etilishi  va  dasturiy  hujjatlarining   qabul  qilinishi,  a w a lo , 
Turkisto nd a  m illiy-ozodlik  harakati  erishgan  m a ’lum   d a ra ­
jadag i  y u tu q la r  ongdagi  y e tu k lik d a n   guvohlik  b e ra r  edi.
T u rk isto n   birligi  g ‘oyasi  u n d a   istiqom at  qilib  kelgan 
xalq la rn in g   azaliy  orzusi  edi.  Bugungi  k u n d a   bu  g ‘oya 
b a rc h a   x a lq la rim iz   u c h u n   m u s h ta ra k   b oT ib   q o lm o q d a . 
0 ‘z b e k is to n   R esp u b lik a si  O liy  M ajlisin in g   1995-yil  5- 
m a y d a   b o ‘lib  o ‘tgan  ik k in c h i  sessiyasida  P r e z id e n tim iz  
Islom   K arim o v  s h u n d a y   degan  edi:  «M arkaziy  Osiyoda 
faollik  qilayotgan  ja m o a tc h ilik   bizga  o ta -b o b o la rim iz d a n  
m e ro s  b o ‘lib  qolgan  tarixiy  birlik  tu y g ‘usini,  m u q a d d a s  
T u rk isto n   tu y g ‘usini  q a y ta d a n   tiklashi,  xalq larim iz  qalbi- 
ga  payvand  etishi  m aqsad ga  m uvofiq  b o ‘lur  edi».
J ad id c h ilik   h a ra k a tin in g   u c h in c h i  bosq ich i  1917-yil- 
d a n   boshlab  3 0-yillargacha  dav o m   etdi.  Bu  dav rd a ja d id ­
lar  ahvoli  y a n a d a   m u ra k kab lash di.  Tarixiy  m a n b a la rd a n  
shu  n arsa  m a ’lum ki,  ja d id la r  yangi  m a k ta b la r  o c h ish ,  til 
va  adabiyotni  isloh  qilish,  m a tb u o t erkinligi,  te atrlar tashkil 
qilish  u c h u n   kurash  olib  bordilar.  Afsuski,  ja m iy a t  h ay o- 
tin in g   b a rc h a   s o h ala rin i  siyosatlashtirish,  subyektivizm ga
180

---

h a d d a n   ta s h q a ri  b e rilis h   n a tija s id a   j a d id c h ilik k a   p a n -  
tu rk iz m ,  p a n is lo m iz m   va  m illa tc h ilik   ta m g ‘asi  bosildi. 
A bd ulla  Q odiriy,  C h o ‘lp o n ,  U s m o n   N o sir  singari  o ‘nlab 
millat  gullari  millatsevarligi  u c h u n   qatag‘o n   qilindi.  Salkam 
bir  y arim   asrlik  m u s ta k la m a   va  m ustabidlik  d av rid a  V ata- 
n im iz   tarixi  soxtalashtirildi.  X alqim izni  o ‘z  tarixiy  xoti- 
rasidan   j u d o   qilish  u c h u n   k a tta   kurash  ketdi.
A m m o   ja d id la r  c h o r   h u k u m a ti  davrida  h a m ,  b olshe- 
viklar  davrida  h a m   r o ‘sh n o lik   k o ‘rm adilar.  U la rg a   m il- 
latchi,  ja m iy a tg a   yot  u n s u rla r  ta m g ‘asini  bosishdi.  Aslida 
ula r  h a r   q a n d a y   e tn ik   in so n   ja m o a sin in g   tabiiy  ehtiyoji 
b o ‘lgan,  milliy  m ustaqillik   ta ra fd o rla ri,  milliy  q a h r a m o n -  
lar b o ‘lib,  tazy iq d an   q u tu lishn in g  bosh y o i i   xalqni  o ‘qitib, 
bilim li,  m a ’naviyatli  qilish dan   iborat,  deb  q a ra g an   edilar.