0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. T. Turdiyev elektrotexnika va elektronika asoslari

V=£.+V'*o, +Ji Ar
bunda: XQl — mos ravishda, transformatoming aktiv va induktiv sochilish qarshiliklari; / 0— salt ishlash toki.

Transformatorning yuklangan rejimda (nagmzka bilan) ishlashini ko'rib chiqamiz. Birlamchi va ikkilamchi chul-g'amlarning elektr muvozanat tenglamalarini Kirxgofning

ikkinchi qonuniga asosan yozamiz:

= —u , + /, • z,; E 2 = U 2 + i 2 z2.

Bu tenglamalarda Z, = R\+jX{ va Z2 = R^ + jX2,
bunda R{ va R^ — mos ravishda, birlamchi va ikkilamchi chulg'amlarning aktiv qarshiliklari, Xt va X2 — birlamchi va ikkilamchi chulg'amlar magnit oqimi sochilishiga ta’sir etuv-chi induktiv qarshiliklar, U2 — iste’molchining kuchlanishi.
Chulg‘amlardagi kuchlanish pasayishi /,Z, va l2Z2 bir-lamchi va ikkilamchi kuchlanishlarning bir necha foizinigina tashkil qiladi, shuning uchun uni hisobga olmasa ham bo‘ladi. Demak, yuqoridagi tenglamalarni quyidagicha yozish mumkin:
*/, = - £ , 4,44/iv, • 0 m, U 2= - E 2 = 4,44JW2 ■0 m.
Transformatoming birlamchi chulg'ami ulangan elektr tarmoqning kuchlanishi va chastotasi o‘zgarmas kattalik bo‘lganda:
0_—1_» ^U\

4 ,4 4 / o ) 2
70

www.ziyouz.com kutubxonasi

6.3- rasm.
Ya’ni o‘zakdagi asosiy magnit oqim iste’molchining tokiga bogiiq boimay, birlamchi chulg'amning kuchlanishi bilan aniqlanadi. Demak, salt ishlash rejimidagi magnit oqimi bilan transformator yuklangan rejimda ishlagandagi magnit oqimlarini tenglashtirib olsak boiadi.
Ikkilamchi chulg‘amning elektr muvozanat tenglamasini qator algebraik almashishlardan keyin, quyidagicha yozish mumkin:
0 ' 2 = E'2- i ' 2- r ' 2- j i '2 = X '2;
u ' 2 = K - u 2E '2= K E 2, / 2 = - ^ 2;
f 2 = ldr2, X 2 = K*X2; Z ’2 = K 2Z.
Bu munosabatlar ikkilamchi chulg‘amni tavsiflovchi kat-taliklarning birlamchi chulg‘amga keltirilgan qiymatlarini bildiradi.
Endi transformatorning qisqa tutashgan rejimdagi ishini ko‘rib chiqamiz. Bunda transformatorning ikkilamchi chulg‘ami qisqa tutashadi va uning to ia kompleks qarshiligi Zia nolga teng boiadi.
Ikkilamchi chulg‘am qisqa tutashganda shu chulg'amdan oqayotgan tok nominal qiymatga ega boiganda birlamchi chulg‘amdagi kuchlanish qisqa tutashish kuchlanishi deyiladi va U . m harfi bilan belgilanadi. Qisqa tutashish kuchlanishi transformatorning asosiy texnik tavsiflaridan biri boiib, u birlamchi kuchlanish nominal qiymatining 5—15 % ini tashkil qiladi. Umuman olganda, qisqa tutashish rejimi avariya (shikastlanish) rejimi boiib, bunda tok nominal qiymatga nisbatan 10-20 marta oshib ketadi. Transformatoming quwat isrofini va transformatorni ishlatish uchun zarur boigan
71

www.ziyouz.com kutubxonasi

qator kattaliklarni hisoblash uchun qisqa tutashish rejimi-ning kuchlanishi va bu rejimdagi quwat isrofi juda kerak.

Bu rejimda ikkala chulg'amdagi toklar nominal kattalikka teng bo‘lgani uchun vattmetr yordamida o‘lchangan quwat chulg‘am o‘ramlarini qizdirishga sarflangan isrof quwatdir (6.3- rasm).

0 ‘ramlar mis simdan ishlangani uchun bu isrof trans-formatorning misdagi isrofi deyiladi. Bu isrof transformator nominal quwatining 1—3% ini tashkil qiladi va quyidagi formuladan topiladi: