Ў збекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент фармацевтика институти

1. Karantin olib borish ishlari.
Bunda har bir davlat o’z chegarasiga kasallik chaqiruvchilarini kirgizmaslik. Bular har bir davlatda maxsus "O’simliklarni davlat muxofazasida" karantin bo’lishi mavjud.
2. Muhofazaning fizik-ximiyaviy turi.
Bunga zararlangan o’simliklardan, sog’larini ajratish, zararlangan qismlarni ajratib olish, oraliq kasallik manbalarini yo’qotish kabi ishlar olib boriladi. Bunda tuproqni zararsizlantirish, urug’larni zararsizlantirish ishlari muhim rol o’ynaydi. Bu maqsadda fungitsidlardan keng foydalaniladi.
O’simliklarning dorivor xomashyosini turli xil tayyorlanish davrida (terli, quritish, standartizatsiya qilish, maydalash va saqlash) mikrob bilan ifloslanish mumkin.
Dorivor o’simliklarni saqlashda namlikka, yoruqlikka, chang va xashoratlarga ahamiyat berish lozim. Ortiqcha namlikni o’simlik o’ziga tortib olish xossasiga ega, bular natijada ular rangi o’zgaradi, o’zidan qo’lansa hid ajratadi va chirish protsessini keltirib chiqaradi. Bu protsesslar dorivor moddalarga ta'sir qilishi o’zgaradi va aktiv moddalar yo’q bo’lib ketadi (masalan glikozid).
Chirish protsessi o’simliklarda mikrofloraning almashinuvchi (zamburug’larni bakteriyalar bilan) bo’lib o’tadi.
Dori moddalar va tayyor dori-darmonlar tarkibida turli xil mikroorganizmlar bo’lishi mumkin. O’simliklardan olinadigan dorivor moddalarning mikroblar bilan zararlanishi o’sha o’simlik turi va uning o’sib chiqishi uchun zarur bo’lgan shart-sharoitga bog’liq bo’ladi. Chunki o’simliklar atrof muhitdagi ayniqsa, tuproq tarkibidagi mikroorganizmlar bilan zararlangan bo’lishi ham mumkin. Bundan tashqari o’simliklarning o’z mikroflorasi xam katta ahamiyatga ega: masalan, epifit (Erwinia herbicola, P. fluorescens va fitopatogen (Erwinia, Pseudomonos, Coryhebacterium, Agrobacterium, aktinomitsetlar, ayrim zamburug’lar). Axlatxona yoki avvaldan axlatlar tashlangan joylarda, shuningdek, sug’oriladigan maydonlarda, mol boqiladigan yaylovlarda o’simliklar tarkibida inson salomatligi uchun xavfli bo’lgan patogen mikroorganizmlar ham bo’lishi mumkin.
O’simliklardan olinadigan dorivor xom-ashyolar bu mahsulotlarni yig’ishtirib olish va tayyorlashning turli bosqichlarida - o’simliklarni yig’ish, dastlabki ishlov berish, quritish, yanchish-maydalash, maxsus idishlarga joylashtirish, shuningdek, standart holatda saqlanish chog’ida xom ashyoni maydalash, dorivor kukunlarga aylantirish, briket, granul va tabletka holiga keltirish jarayonida ham urug’lanishi mumkin.
O’simliklardan olingan dorivor xomashyolar avvalo saqlanishjoyida namlikning belgilangan normadan oshib ketishi natijasida buziladi: namlik oshib ketsa, xomashyo tarkibida har xil zamburug’lar, chirituvchi, sellyuzalarni parchalovchi bakteriyalar va boshqa mikroorganizmlar paydo bo’ladi. Mikroblar degradatsiyasi o’simlik farmakologik xususiyatlarining o’zgarishiga olib keladi va zaharli moddalarning hosil bo’lishiga sabab bo’lishi mumkin.
Mikroorganizmlar dorivor xomashyolarni zararlash orqali dori­darmonlarning xususiyatlarini o’zgartirib yuboradi. Chunki dorivormoddalardan ferment chiqishi, mikrobli og’ular yoki pirogenlarning hosil bo’lishi natijasida ular o’ta zaharli holatga kelib qolishi ham mumkin.
Agar odamlar Staphylococcus, Pseudomonas, Salmonella va boshqa mikroorganizmlar bilan zararlangan tibbiy preparatlarni iste'mol qilsa, ularning tarkibidagi patogen mikroblar turli xil yuqumli kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. O’simliklardan olinadigan dorivor moddalar va homashyolarning mikrob bilan zararlanishini tekshirib ko’rishda quyidagi usuldan foydalaniladi.