Ў збекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

9-расм. Қия қудуқларнинг профили.
1-тик қисми; 2-эгриликка интилиш қисми; 3-эгриликни барқарорлашган қисми; 4-тик қисми ёки эгриликдан четга чиқиш; 5-тик қисми;

Қудуқлар тик йўналишдан жуда кичик қийматдаги оғиш бурчагига эга бўлиши мумкин. Ҳозирги замон технологияси қудуқларни тик йўналишдан оғишини 2-3⁰ дан ошиб кетмаслик даражасигача таъминлайди.

Кўп ҳолларда оғиш ҳолатлари олдини олиш тадбирларини назорат қилмаслик қудуқларни эгриланишига. Қудуқ туби қисмини усти қисмидан силжишига олиб келади. Қудуқларни эгриланиши, эгриликни тезда ўзгариши, бурғилаш ишларини олиб боришни мушкуллаштиради. Бундай қудуқларга мустаҳкамлаш тизмаларини тушириш қувурларни қудуқ деворига ишқаланиши, тизмаларни сальник ҳолатига тўғри келишига ва цементланиш ишлари сифатсиз амалга оширилади.
Қудуқларни эгрилиги мустаҳкамлаш ишларини амалга оширишни ва нефт конларидан фойдаланишни қийинлаштиради, сабаби қудуқ тубини қудуқ устуни деворидан бирор томонга силжиганлигидир. Геологик кузатув ишларини қийинлаштиради, қатламни ҳақиқий қуввати ҳақида тўғри маълумот бера олмайди.
7.2. Эгриланишнинг асосий сабаблари.

Қудуқларни эгриланиши туб двигателлари (турбобур ёки электробур) ва роторли бурғилаш пайтида содир бўлиши мумкин. Қудуқ устунини туб двигателлари билан бурғилашда эгриланиши қуйидаги сабаблар билан белгиланиши мумкин.

Биринчи гуруҳ бурғилаш ишларини ташкил этиш билан боғлиқ бўлиб, уларга қуйидагилар киради: минорани нотўғри марказлаштириш, турбобур устида қувурларни қийшайган ҳолда туриши, узатма ва турбобурнинг резьбали бирикмаларини орасидаги қийшайиши.
Қийшайишнинг бошқа омиллари бурғилаш ишларини ташкиллаштиришга боғлиқ бўлмаганлиги учун, уларни бурғилаш давомида тузатиш мумкин эмас. Бундай омилларга қуйидагилар киради.
Бурғилаш қувурлари тизмасини пастки қисми бурғидан тушадиган юкланмага ва кучлар бурғи укига перпендикуляр йўналганлигига, кучларни қаттиқ қатламдан юмшоқ қатламга ўтиши ва бошқа куч билан таъсир қилишига боғлиқдир.
Умумий ҳолда эгриланиш сабаблари қуйидагича:

1. 
   қудуқларни эгриланиши қатлам жинсларининг геологик шароитларига;
   
2. 
   қудуқларни эгрилигини йўналиши бурғининг қатлам жинсининг учрашиш бурчаги билан аниқланади; қудуқлардаги эгриланишини яна давом этиши эгриланиш бурчагига, бурғилаш қувури тизмаси пастки учини қаттиқлигига боғлиқдир.
   
3. 
   қудуқларни эгриланиш бурчаги қатламларни тушиш бурчагидан катта бўлмаслиги;
   
4. 
   қатламларни тушиш бурчаги катта бўлганда, қудуқларни эгриланиш бурчаги қатлам тушиш бурчагидан кичиқдир.
   

Қия қудуқларнинг профиллари (таректорияси) бир неча участкалардан иборат. Қудуқ профиллари вертикал, эгрилаштирилган, тўғри қиялаштирилган участкалардан ташкил топган. Қудуқ профилини танлашда ва ҳисоблашда унинг чуқурлиги, забойнинг зенит чизиғидан узоқлиги, эгриланишнинг бошланиш чуқурлиги эътиборга олинади.
Қудуқ профилини танлашда пармалаш қувурлар бирикмасини, мустаҳкамловчи қувурларни, ҳар хил қудуқ асбобларини тўхтовсиз забойга бориб келиши ҳисоби олинади. Имкониятга қараб, эгриланиш участкасини (шунингдек, эгрилаш радиусини) қисқартиришга ҳаракат қилинади. Қудуқ профилининг ҳисоби зенит бурчаги, вертикал ва горизонтал проекциядаги қудуқ узунлиги ҳамда эгриланиш радиусини аниқлашдан иборат.
Қудуқ профили қуйидаги талабларга жавоб бериши керак:

1. 
   Қудуқнинг қиялашиш сутъати i<1,5º/10 м.
   
2. 
   Пармалаш қувурлари орқали долотога берилаётган юкнинг етиб бориши.
   
3. 
   Қудуқда тарновлар пайдо бўлмаслиги.
   
4. 
   Эгилган қувурлардаги кучланиш оқим кучланиш (σ_т­) чегарасидан ошмаслиги.
   
5. 
   Турбобурнинг тўхтовсиз ўтиши.
   
6. 
   Эксплуатацияга мўлжалланган қувурларининг шикастланмаслиги.
   

Кўрсатилган талабларни қондириш мақсадида эгриланиш радиуси аниқланади:

бунда: l – эгриланиш суръати, ҳар 10 м да 1,5º дан ошмачлиги керак.
Турбобур ёки винт двигателининг тўхтовсиз ўтиши учун эгриланиш радиуси қуйидаги формула билан аниқланади:

бунда: l – двигатель узунлиги, м;
D, d – долото ва двигатель диаметри, м;
δ – двигатель ва қудуқ деворлари орасидаги тирқиш, м (δ=5-8 мм).
Профил участкаларининг ўлчамларини аниқлаш 4-жадвалда келтирилган.
4-жадвал

Участка	Узунлиги, м	Роекция, м
		Горизонтал	Вертикал
Вертикал		-
Эгриланган
Қиялашган
Умумий