Ў збекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

7.3. Қия йўналтирилган қудуқ профилини ҳисоби.
1. Қудуқни тиклик буйича чукурлиги Н = 1146 м.
2. Махсулдор катламни усти қисмини чукурлиги Н_у.к.ч = 1098 м.
3. Махсулдор катламни калинлиги h = 48 м.
4. Зенит бурчакни катталиги.
5. Очиш катталиги хар 10 метрда 2 – 4⁰.
Хисоб пастдан юкорига караб олиб борамиз. 1-расмга мувофик ℓ₃ – катталикни аниклаймиз.
1. Куриб чикалиган ораликда ℓ₃ – ни узунлиги қуйидаги формул ёрдамида аникланади.

Бу ерда:

Эгриланиш радиус

2. Кия стволни огиш катталиги.

3. Ствол оралигини тиклик буйича огиши.

4. Бу ерда 146 мм-ли тизмани тиклик буйича тушириш чукурлиги.

5. Олдиндан стволни тикликдан огиши а₂ – ни берилган ораликда топамиз.

6. Шу ораликда қудуқ стволини узунлиги.

7. Биринчи участкада зенит бурчакни олишда қудуқни профилини параметрларини аниклаймиз.
.
.
.
8. Тиклик буйича ствол оралигини узунлиги.
.
9. Қудуқ стволини бошлангич h₀ - эгриланиш катталигини топамиз.
.

10. Қудуқни ствол буйича чукурлиги.

10-расм. Берилади.

8-амалий машғулот. Қудуқнинг бурғилаш режимини танлаш ва асослашга доир мисоллар.


9-амалий машғулот. Роторли ва турбинали усулларда қудуқ танасининг ювилишини гидравлик ҳисоблаш.
9.1. Бурғилаш эритмаларини гидравлик ҳисоблари ва қуйқумларни гидравлик ювишдаги муаммолар.

Гидравлик ҳисоблар одатда қуйидаги ҳолатларда олиб борилади:

● Ҳалқа оралиғида босимни гидравлик йўқотилишини ва циркуляцияда бурғилаш эритмасини эквивалент зичлигини аниқлаш.
● Бурғидаги калта (насадкани) қувурни оптимал ўлчамини танлаш.
● Эритмани қудуқдан парчаланган тоғ жинсларини олиб чиқиш имкониятини баҳолаш.
Ҳар бир ҳисобни яхши олиб борилиши берилган маълумотларни тўғрилигига боғлиқдир. Буни муҳимлиги шундаки, ҳароратли шароитида ва қудуқ устида босим мавжуд бўлганда бурғилаш эритмаларини реологик хоссаларини тўғридан-тўғри бурғилаш участкасида ўлчаш керак. Аммо бундай хоссаларни ҳисобларида гидравлик йўқотилишни катталиги оширилганлиги учун олинган натижа босим заҳирасини ошганлигини кўрсатади.
Оқимни ламинар ёки турбулент режим эканлигига эритмани зичлигига боғлиқ бўлиб, гидравлик йўқотилишга ҳар хил даражада таъсир қилади. Оқим режими Рейнольдсни (Re) меъёрий катталигига мувофиқ аниқланади. Бу ўлчамсиз катталик инерция кучини қовушқоқлик кучига нисбатига тенг.
Ньютон суюқликларини Рейнольдс критериясини қуйидаги ифодадан аниқлаш мумкин.


;

бу ерда: - суюқлик тезлиги, м/с;

D – қувурни диаметри, м;
ρ – суюқликни зичлиги, кг/м³;
μ – қовушқоқлик, Н · сек/м².
Бу ифода ноньютон суюқликлари учун қовушқоклик ўзгарувчан бўлганлиги учун ҳар хилдир. Аммо Re-ни ноньютон суюқликлари учун аниқлайдиган ифода мавжуд бўлиб, ишлаш тартиби худди шундайдир.
Ламинар оқим режимидан турбулент оқим режимига ўтишда Re – 2300 бошланади ва ўтиш зонаси оқим тўлиқ турбулент бўлгунча давом этади.
Оқимни ламинар режимида босимни йўқотилиш қиймати суюқлик хоссасини қовушқоқлигига кучли боғлиқдир.
Рейнольдс критерияси оқимни катта қийматларида инерцион кучга эга бўлади ва босимни йўқотилиши оқимни тезлигига боғлиқдир. Намунавий оқим режими циркуляцияси оралиқларнинг ҳар хил участкаларида қуйидагича бўлади:
● Ер усти тугунларида – турбулент оқим;
● Бурғилаш қувурларида – турбулент ёки ламинар оқим;
● Оғирлаштирилган бурғилаш қувурларида – турбулент оқим;
● Бурғини калта қувурларида – турбулент оқим;
● Қувур орқаси оралиғида – ламинар ёки ўтувчи.
Рейнольдс категориясини катталигига боғлиқ ҳолда аралашмани қовушқоқлиги гидравлик қаршилик катталигига ҳар хил даражада таъсир қилади.
Қуйидаги 1-жадвалда ньютон суюқликлари учун тузилган маълумотлар ноньютон суюқликлари учун ҳам мос келади.
5-жадвал.