Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Битумнинг пенетрацияси билан юмшаш ҳарорати ўртасидаги 
нисбат унинг суръатини ифодалашда катта аҳамиятга эга. Эриш 
ҳарорати ўзгармаган ҳолда, битумга игнанинг ботиш чуқурлиги қан- 
чалик катта бўлса йўлбоп битумнинг сифати яхши, яъни ҳарорат- 
нинг ўзгаришига бўлган сезгирлиги кам бўлади.
Битумнинг мўртлик ҳарорати йўл қурилишида алоҳида ўрин 
тутади. Ҳарорат пасайиши билан битумнинг қуюқлиги ортади ва 
аста-секин қаттиқ ҳолатга ўтади, кейин мўрт бўлиб арзимас куч 
ёки зарб таъсирида сина бошлайди.
407

---

Ҳавонинг ҳарорати паст бўлганда битум ўзининг қайишқоқлик 
ва эгилувчанлигини сакдаб қолса, йўлбоп асфальт-бетоннинг чи­
дамлилиги юқори бўлади.
Битумнинг чўзилиши. Битумларнинг чўзилиши 45 дан 68 см. гача 
бўлиши мумкин. (Битумларнинг чўзилиши дуктиллитр асбобида 
тажрибахоналарда аникданади). Улар таркибида смола кўп бўлса, 
чўзилувчанлиги ортади. Қайишқоқлиги катта бўлган қуюқ битум­
ларнинг чўзилувчанлиги кичик бўлади. Бошқача айтганда битумга 
игнанинг ботиш чуқурлиги ҳам кичик бўлади.
Битумларнинг парамагний хоссалари орқали уларнинг йўлбоп 
асфальт-бетонлар учун яроқли эканлигини аниқлаш замонавий 
усуллардан биридир. Асфальт-бетон таркибидаги минерал тўлдир- 
гичлар билан битумлар орасидаги физик-кимёвий жараённи ҳамда 
унинг қотишининг шаклланишини кузатишда электрон-парамаг- 
нитли резонанс усули аниқ маълумотларни беради. Ушбу усулга 
кўра битумдаги асфальтен ва смолалар билан минерал тўлдиргич- 
лар орасида электрон кучлар таъсирида ўзаро тебраниш бўлади. Ҳар 
бир заррачаларнинг сирти мусбат ва манфий магний токи билан 
зарядланади. Тебраниш натижасида ўзаро мос зарядлар бир-бирла- 
ри билан ёпишадилар. Таркибида ёғ микдори кўп бўлган битумда 
парамагний асфальтен заррачалари кам бўлади.
Йўлбоп битумли сув