Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

қумлари цементлар учун фаол гидравлик қўшилма сифатида ҳам 
ишлатилади.
Шагал 
— ҳар хил тоғ жинсларининг парчаланишидан ҳосил 
бўлган сочилувчан жинс. Ташқи кўриниши бўйича шағалнинг сирти 
си лли қ, ю м алоқ шаклда бўлиб, йириклиги 5— 80 мм. га тенг. 
Зичлиги 2 7 0 0 — 2 9 0 0 к г/с м 3, ҳажмий массаси 1600— 1800 к г/с м 3. га 
тенг. Келиб чиқишига кўра шағал тоғ, дарё ва денгиз шағалларига 
бўлинади. Улар юмалоқ, игнасимон, тухум ва юпқа патниссимон 
шаклларда учрайди.
Табиатда кўп учрайдиган 
харсангтошлар 
тоғ ж инсларининг 
парчаланишидан келиб чиққан, табиий шароитда силлиқланган, 
йириклиги 150 мм. дан катта бўлган жинс. Майдаланган харсанг- 
тошдан чақиқтош лар олинади ва бетонлар учун йирик тўлдиргич 
сифатида иuJлaтилaди.
Сочилувчан жинсларнинг ер қатламининг юқори босими остида 
ўзаро цементланишидан ҳосил бўлган 
қумтош 
— табиий цементлар 
воситасида қумнинг зичланиши ва ниҳоят цементланишидан ҳосил 
бўлган мустаҳкам жинсдир. У таркибидаги боғловчи модданинг 
турига кўра лойли, кремнийли, оҳактошли, гипсли, битумли кум- 
тошларга бўлинади. Лой воситасида зичланган л о й л и қ у м т о и ь м р  
сувга чидамсиз бўлади.
Майда кремнийли алюмосиликатлар (цементлар, опал, халце­
д о н ) билан қумлар ар алаш м аси н и н г зичланиш и натиж асида 
к рем н и й ли қ у м т о ш л а р
ҳосил бўлган. Ун инг сиқилишдаги мустаҳ- 
камлик чегараси 100— 500 М П а, ҳажмий зичлиги 2 4 0 0 — 2 6 0 0 к г/м 3. 
К ремнийли қумтош кислотага чидамлидир, аммо уни ишлаш 
қийин. Қурилишда қумтош бетонлар учун тўлдиргич, йўлка ва 
зиналар учун плиталар сифатида ишлатилади.