Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

лилигини оширади. Композит \аж ми бўйлаб ҳосил бўладиган куч­
ланиш аввало «тола-матрица» чегарасига йиғилади, одатда бузи­
лиш ҳам худди шу чегаралар бўйлаб кетади. Композитбоп хом аш ё­
ни қайта ишлаганда ёки у қизиганда, киришганда ёки кимёвий 
жараён кетаётганда тола-матрица бўлмаслиги керак.
Сунъий конгломератлар
Қурилиш ашёлари кўпинча икки хил ном билан юритилади. 
Бири сунъий, иккинчиси табиий конгломератлардир. Буларнинг 
ҳар иккаласи ҳам боғловчи моддалар воситасида хилма-хил ж инс- 
ларнинг, тартибсиз, тасодифий ёки табиий бириккан курилиш ашё­
ларининг бир туридир. Табиий конгломерат тош, қум, шағал ва 
шу кабиларнинг оҳак, лой ёки бошқа боғловчилар воситасида юқо- 
ри қатламнинг босими остида пишиқ бириккан курилиш аш ёси- 
дир. Конгломератларнинг хоссалари, аввало, боғловчиларнингтўл- 
диргичлар билан ёпишиш даражасига боғлиқ. Ҳ ар хил ашёлар ўза- 
ро механик равишда аралаш бўлса, лекин унда органик ёки анор­
ганик боғловчи моддалар бўлмаса, таркибдаги ҳар бир ашё ўзича 
эркин ҳолатда қолади.
Анорганик ва органик боғловчиларни елим деса ҳам бўлади. 
Улар бошқа ашёлар билан қориштирилса, дона ва заррачаларни 
бир бутун яхлит ҳолатга — конгломератга айлантиради. Боғловчи- 
лар билан дона ва заррачалар ёки толасимон ашёлар ўзаро мустаҳ- 
кам ёпишиши икки ҳолатга боғлиқ: адгезия — елим билан ашёдаги 
дона, заррача ёки толанинг ёпишиш мустаҳкамлиги бўлса, коге­
зия эса елимнинг мустаҳкамлигидир. И кки ж исмнинг ёпишиш че- 
гарасидан бузилиши адгезия ёки когезиянинг бўлишлигидир. Ёпиш- 
ган икки жисм орасида ўзаро туташ қатлам ҳосил бўлади. Полимер
69

---

елимлар билан ёпиштирилганда, туташ қатламнинг қалинлиги мик-