Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Меҳнат ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш
Республикамиз Ўрта Осиё давлатлари ичида минерал боғловчи 
моддалар ишлаб чиқариш бўйича етакчи ўринни эгаллайди. Бу 
соҳада ишлаётганларнинг соғлигини сақлашга ва нафас олаётган 
муҳитни тоза тутишга алоҳида эътибор берилмоқда. Бироқ мамлака- 
тимизда минерал боғловчи моддалар ишлаб чиқаришнинг ҳозирги 
ҳолати техника хавфсизлиги ва муҳитнинг соғлом бўлишини тўла 
таъминламайди.
Тоғ жинсларини майдалаганда чанглар атроф-муҳитни иф- 
лослайди. Цемент ишлаб чиқаришнинг ҳозирги эскирган техно­
логиялари учун атроф-муҳитга тарқаладиган газ миқдори санитар 
меъёрлари бўйича 0,5— 1,0 %дан ортмаслиги керак. Зарарли газ в?
288

---

технологик чанглар, айниқса, атрофдаги барча ўсимликлар бар- 
гининг қуёш нури билан алмашиш жараёнини бузади. Шунингдек, 
саноат чиқиндилари чанг ёки газ ҳолатда ерга тушиб, ўсимлик 
илдизи орқали унинг танасига зарар етказади.
j Инсон организмига нафас ва озиқ-овқат орқали кирган боғ- 
ловчи модда заррачалари кўз, тери ҳамда нафас олиш аъзоларини 
касаллантиради. Айниқса, заррачалар таркибидаги эркин кальций 
оксиди (СаО) одам организми учун зарарлидир* Ҳозирги даврда 
эски технологиялар ўрнини аста-секин янги, замонавий машина- 
механизмлар эгалламоқда.
«Янги технологияларга асосланган цемент саноатида такомил­
лашган, жаҳон талабларига жавоб берадиган чанг юткичлар ўрна- 
тилмоқда*Чанг ушлагич механик мосламалар (марказдан қочирувчи 
кучга асосланган циклонлар, махсус камералар), сувли камера ва 
зарядланган электр (100 кВ кучланишдаги электр майдонида 
заррачалар зарядланади ва бошқа электродда йиғиладиган электро- 
фильтрлар) турларига бўлинади.^Ишлаб чиқариш хоналарида 
кремнезем чанги микдори техник хавфсизлик меъёрига кўра 6 мг/ 
м3 дан, оҳак чанги эса 3 мг/м3 ортмаслиги лозим.^