Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

сувда эрийди, қолганлари эса геологик қатламлар ҳосил қилиб 
сув остига чўкади. Эриган жинслар ўта тўйинган эритмалар қосил 
қилади ва кимёвий чўкиндилар пайдо бўлади. Қатламлар босими 
остида ҳамда табиий цементларнинг ўзаро бирикиши натижасида 
чўкиндилардан мустаҳкам ва зич цементланган жинслар ҳосил 
бўлади. Чўкинди жинсларнинг ғовакларини тўла тўйинган эрит- 
мапардаги ( C a C 0 3, C a S 0 4, темир оксиди) моддалар тўлғизиб, ун-
122

---

даги майда доналарни ўзаро ёпиштиради ёки бошқа сўз билан 
айтганда, табиий цемент вазифасини бажаради.
Табиатдаги кўпгина минерал қатламлар ҳайвонот ва ўсимлик 
қолдиқларининг ўзаро бирикишидан ҳосил бўлган. Бундай жинслар 
органогенлар 
деб аталади.
Қурилишда қўлланиладиган чўкинди жинсларни қуйидаги тур- 
ларга бўлиш мумкин.
Майдаланган жинслар 
— лой, қум, ш ағал, харсангтош, майда 
тош ва цементланиб қолган жинслар — конгломератлар, брек- 
чийлар, қумтошлар.
Кимёвий чўкиндилар 
— гипс, ангидрид, оҳактошнинг айрим 
хиллари, доломит, магнезит, оҳак туфи, мергел.
Органоген қатламлар 
— чиғаноқ, оқактош, бўр, трепел, д и а­
томит, углеродпи жинслар (торф, нефт, озокерит).
Қурилиш саноатида ишлатиладиган табиий тош ашёларининг 
катта бир гуруҳи — чўкинди жинслар ғовакли ва зич буюмлар 
тайёрлашда хом ашё сифатида муҳим аҳамиятга эга.
Алюмосиликатлар 
чўкинди жинслар таркибида кўп бўлади. Улар 
асосан табиатда каолин (A l20 3-3 S i0 ,-2 H 20 ) ва бошқа тоғ ж инс- 
ларининг емирилиши натижасида вужудга келган минералдир. 
Тупроқнинг таркиби асосан каолинитдан иборат. У н и н г солиш ­