“ erkin h u q u q ” m a ktabi doirasida shakllangan. Y evropada b u n d a y yo n -
П раво: азбука — т ео р и я — ф и л о со ф и я : О п ы т ко м п л ексн о го
DAVLAT VA HU Q U Q NAZARIYASI
boshqalardir. Bu y o ‘nalish h u q u q n o rm alari ijtimoiy taraq q iy o t talablari
ga javob berm a y qolgan sh aroitda vujudga keldi va rivojlandi. H u q u q q a
sotsiologik yondashuvda, asosiy urg‘u h u q u q n im a degan savolga javob
topishga em as, balki h u q u q harakatiga qaratiladi. U n g a k o ‘ra, h u q u q n i
n o rm a la rd a n em as, balki hayotning o ‘zidan izlash lozim. Yozilgan
q o n u n la r b o ‘sh tovush, t o ‘ldirilishi lozim b o i g a n idishga o ‘xshatiladi.
Q o n u n n i sudyalar, a m ald o rla r h u q u q bilan to ld ir a d ila r .
Avstriya hu q u q sh u n o si Y.Erlix “ erkin h u q u q ” ta 'lim o tin i yaratib, s o t
siologik yurisprudensiyaning rivojlanishiga katta hissa q o ‘shdi. H u q u q
asoslarini ja m iy a td a n , uni tashkil etgan oila, savdo uyushm alari, j a m o a va
davlat kabi u y u sh m a va ittifoqlardan izlash lozim. H u q u q n in g vujudga
kelishi, rivojlanishi va m ohiyatini tushunish u c h u n , eng a w a l o , ijtimoiy
u y ushm alarda mavjud b o ‘lgan tartibotni o ‘rganish kerak. H u q u q n i tu s h u -
nishdagi boshqa yondashuvlarning kamchiligi sh u n d ak i, u lar ush b u tarti-
b o td a n em as, balki huqu q iy k o ‘rsatm alardan kelib chiq q an lar. Q adim gi va
hozirgi davr ja m iyatlarida huq u q , u r u g la r , oilalarda h a m d a u y u s h m a va
ittifoqlarning ichki tuzilishini belgilab beruvchi va ularning bitim i, shart-
n om asi va nizom lari bilan o ‘rnatilgan n o r m a va k o ‘rsatm alarida mavjud
b o i g a n tartibdir. A garda q o n u n la rd a m uayyan holat b o ‘yicha nizoni hal
etish b o ‘yicha aniq k o ‘rsatm a b o l m a s a , m a z k u r u y u s h m a yoki ittifoqning
nizom iga, y a ’ni ittifoqning huqu q iy faktga t o ‘g ‘ridan t o ‘g ‘ri aloqasi
b o i g a n huqu q iy norm alariga m urojaat etish lozim. M a n a shu n o r m a la r va
faktlar “ tirik” h u q u q d ir.1
M a z k u r y o ndashuv quyidagi g ‘oyalarga asoslanadi:
1. H u q u q tabiiy h u q u q la rd a h am em as, q o n u n la rd a h a m em as, balki
q o n u n la rn i hayotga tatbiq etishda n a m o y o n b o l a d i , r o ‘yobga chiqadi.
2. H u q u q — yuridik xatti-h ara k atla r, yuridik am aliyot, h u q u q iy ta r
tibot, q o n u n la rn in g q o lla n is h id ir. H u q u q b u h u q u q n in g subyektlari —
jism o n iy va yuridik shaxslarning am aliy xulq-atvorlaridir.
3. “ Jo n li h u q u q ” ni dastavval s u d y a la r o ‘z in in g yurisdiksiyasi
1 Q a г a n g:
Тихонравов Ю.В.
О сн овы ф и л о с о ф и и права. У чебное пособи е. — М .: В естник,
1997. - 534 стр.
190
VIII B O B . H U Q U Q HAQ IDAG I T A ’ LIM O T
doirasidagi faoliyatida yaratadi. U lar “ q o n u n la r m a z m u n in i” h u q u q bilan
t o i d i r a d i va sudyalar real hay o tid a h u q u q ijodkorligini am alga oshiradi.
H u q u q n i “ sotsiologik” tu s h u n is h h a m o ‘ziga xos ijobiy va salbiy ji h a t
larga ega.
Ijobiy jih ati s h u n d a n iboratki,
Do'stlaringiz bilan baham: