" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

2 - § .  Huquq  norm asining  tuzilishi

H u q u q   norm asi  o ‘z  ichki  tuzilishiga  ega,  y a ’ni  h u q u q   norm asi  m a z ­

m u n a n   o ‘zaro  bir-biri  bilan  b o g i i q   bir  n e c h a   tarkibiy  q ism lardan  iborat. 

T a ’kidlash  joizki,  adabiyotlarda  huqu q iy   n o rm a n in g   tuzilishi  masalasida 

turlicha  y o n d ash u v lar  mavjud.  X u lq -a tv o r  norm alarin in g   tarkibi  haqidagi 

m asala  a n c h a d a n   beri  h u q u q sh u n o slarn in g   e ’tiborini  jalb  qilib  kelm oqda.

H u q u q iy   n o r m a n i n g   u ch 

e l e m e n t d a n   (g ip o te z a , 

d ispozitsiya, 

sanksiya)  iboratligi  haqidagi  fikrlar  huquqsh u n o slik d a  keng  tarqalgan. 

H u q u q iy   n o rm a d a ,  a w a la m b o r ,  n o rm a   q o ‘llaniladigan  sharoitga  oid 

qo id a  bor,  s o ‘ngra  xulq -atv o r  qoidasining  o ‘zi  bayon  qilinadi,  oxirida  esa 

ushbu  q o idani  bajarm aganlik  u c h u n   kelib  chiqadigan  yuridik  oqibat 

n a z a rd a   tutiladi.

Ijtimoiy  m u n o sab atlarn in g   ayrim   turlarini  tartibga  soluvchi  huquq 

n o rm alarin in g   “ ixtisoslashganligini”  hisobga  olgan  holda,  k o bpchilik 

mualliflar  yuridik  n o rm a   tarkibidan  ikki  e lem en tn i  ajratib  k o ‘rsatadilar: 

regulyativ  n o rm a la rd a   —  gipoteza  va  dispozitsiya;  q o ‘riqlovchi  n o rm a la r­

d a  —  gipoteza  (dispozitsiya)  va  sanksiya.  S o ‘z m a - s o ‘z  ifodalaganda  bu

263

---

DAVLAT  VA  H U Q U Q   NAZARIYASI

o d atd a  sh u n d a y   b o ‘ladi.  U sh b u   m asala  haqidagi  bahslarning  m ohiyatini 

ch u q urlashtirib  o ‘tirm ay,  t a ’kidlash  joizki,  yuridik  n o rm a n in g   u c h   ele- 

m entli  strukturasi  —  u n in g   m a ntiqiy-yuridik  ifodasidir.  U   nazariy  fikrlash 

vositasida  shakllantiriladi  va  o ‘zining  tim solida  ushbu  form u lan i  ifodalay­

di: