" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

Tipiklashtirish  —

  m u rak k a b   ta fakkur ja ra y o n i  b o l i b ,   u m um lashtirish, 

holatlarining  m u h im   belgilarini  aniqlash  va  aham iyatsiz  belgilarni  b o ‘rttir- 

maslikni  nazarda  tutadi.  H u quqiy  n o rm a g a   n isbatan  esa  tipiklashtirish 

m u ayyan  vaziyatlardagi  huqu q iy   hodisa  yoki  inson  xatti-harakatidagi 

m u h im   jihatlarn i  ajratib  k o ‘rsatishda  ifodalanadi.  Bu  h u q u q iy   hola tlarda 

(shaxsning  individual  belgilaridan  tortib,  uning  ayrim   fe’l-atvorigacha) 

m u a yyanlikdan  abstraksiyalashishga  o ‘tish ja rayonidir.  Shu  tufayli  “ e rk in ­

lik  q o n u n la rd a   alohida  shaxs  o ‘zboshim chaligiga  b o g l i q   b o l m a g a n ,  

n o m u a y y an ,  nazariy  mavjudlik  kasb  e ta d i” 1.

Tipiklashtirish  tufayli  huqu q iy   tu s h u n c h a   o ‘ziga  xos  m a l u m   belgila- 

riga  ega  b o i a d i ,   xulq -atv o r  qoidasi  esa  ijtimoiy  m u n o s a b a tla r  bilan  alo- 

qani  uzm agan  holda  o ‘zining  tartibga  soluvchi  t a ’siri  bilan  cheksiz  m iq - 

dordagi  shaxslarni  q a m ra b   olish  xususiyatiga  ega.  S hu  m a ’n o d a  yuridik 

n o rm a   u c h u n   m a z m u n in in g   aniqligi  va  egasining  mavjudligi  xosdir. 

H u q u q   n o rm alari  m a z m u n in i  tipiklashtirish  shunga  olib  keladiki,  b u n d a  

ular  turli  shaxslar  u c h u n   teng  m asshtab,  m e ’yor  sifatida  n a m o y o n   b o i a d i .  

Bu  h u q u q n in g   barqarorlik  xususiyatini  h a m   belgilab  beradi.  Ijtimoiy 

m u n o s a b a tla r  a n c h a   uzoq  m u d d a t  m avjud  b o lg a n d a g in a ,  ularga  xos  u m u ­

miy  va  b a rq a ro r  belgilar  tipik  m a ’no  kasb  etadi.  Bu  barqarorlik  h u q u q

1 

M arks  K.,  Engels  F.

  Asarlar,  T .l,  63-b.

26 2

---

XII  B O B .   HU Q U Q   N O R M ASI

n o rm a s id a   m u s ta h k a m la n ib ,  ularga  doim iylik,  izchillik  baxsh  etadi. 

H u q u q iy   n o rm a la r  m odellashtirayotgan  ijtimoiy  m u n o s a b a tla r  notipik 

b o klib  qolgan  taqdirdagina  o ‘zgartirilishi  yoki  b e k o r  qilinishi  m u m k in .

To'rtinchidan,

  h u q u q   n o rm alari  u m u m m a jb u riy   xususiyatga  ega. 

H u q u q   no rm asin in g   bu  xususiyati  unga  ogNshmay  rioya  qilish  va  ijro  etish 

h a m d a   inson  xulq-atvoriga  davlat, ja m iy at  va  ijtimoiy g u ru h la r  to m o n id a n  

m a ’lum   m u n o s a b a t  bildirilishini  k o ‘zda  tutadi.  Agar  xu lq -atv o r  yuridik 

n o r m a   talablarga  muvofiq  kelsa,  m u n o sab at  ijobiy  b o ‘lishi  m u m k in   yoki 

n o r m a   talablari  buziladigan  b o i s a ,   salbiy  aks  t a ’sir  yuz  berishi  m um kin. 

H u quqiy  n o rm a g a ,  u m u m a n   h u q u q q a   rioya  qilish  va  uni  ijro  etish  ichki 

va  tashqi  om illa r  bilan  t a ’m inlanadi.

S h u n d ay   qilib,  h u q u q   norm asi  -   davlat  to m o n id a n   o ‘m a tilg a n   yoki 

m a ’q u llangan,  bajarilishi  h a m m a   u c h u n   u m u m m a jb u riy   b o i g a n   va  aniq 

shaklda  ifodalangan  xatti-h ara k at,  y urish-turish  qoidasidir.