“ пул ва банклар

Пулларни ўлчаш. 
Пулнинг умум қабул қилинган тўлов воситаси сифатида моҳиятининг 
тавсиф этилиши, товар ва хизматларга чегарасиз айирбошланиши ва қарз 
мажбуриятларини сўндиришда фойдаланилиши кўрсатадики, пуллар 
одамларнинг феъл-атворига боғлиқ ҳисобланади. Агарда уларни товар ва 

---

хизматларни тўлаш ёки қарздорликни сўндиришда ишлатиладиган бўлса, 
активларни пулга айланиш жараёни юзага келади. Кўрганимиздик, юз йиллар 
давомида кўплаб турли активлар, яъни олтин ва қоғоз пуллардан тортиб чек 
депозитларигача пул ролини бажарди. Шунинг учун пулнинг ахлоқий тавсиф 
этилиши қандай активларни пул сифатида қабул қилинишини аниқ 
белгиламайди.
Федерал резерв тизимининг пул аггрегатлари. 
Федерал резерв тизими – АҚШда монетар сиёсатни амалга оширувчи 
бош муассаса ҳисобланиб, пулларни ўлчаш борасидаги муаммолар борасида 
кўплаб тадқиқотларни ўтказади. Сўнгги йилларда молиявий инновацияларни 
татбиқ этилиши пулларга тегишли янги турдаги активларни яратилишига 
олиб келиб унинг аҳамиятини янада оширди. 1980 йилдан кейин Федерал 
резерв тизими бир неча маротаба пулларни ўлчашга оид ёндашувни 
ўзгартирди ва пул аггрегатлари- М1, М2, МЗ деб номланувчи пул 
массасининг учта кўрсаткичларида тўхтади. (Финанcиал Неwс бох га 
тегишли 1-жадвалга қаранг.)
Пул аггрегатларининг энг қисқаси М1 ҳисобланиб, нақд пуллар, жорий 
ҳисоблар ва йўл чекларини ўз ичига олади. М1 нинг таркибий элементлари 1-
жадвалда келтирилгандир. М1нинг нақд пуллар компоненти ўз ичига 
фақатгина муомаладаги қоғоз пуллар ва тангаларни олиб, банкоматлар ва 
банк депозит ячейкаларида жойлашган нақд пулларни ўз ичига олмайди. Энг 
қизиғи шундаки, АҚШда ҳар бир инсон учун 3000$ дан ортиқ нақд пуллар 
муомалада мавжуддир. (ФЙИ жадвалини қаранг). Са 
ёҳатчиларнинг 
чеклари М1нинг элементи ҳисобланиб, банклар томонидан муомалага 
чиқарилмаган саёҳатчиларнинг чекларини ўз ичига олади. Талаб қилиб 
олингунча депозитлар элементи фоиз тўланмайдиган бизнес депозит 
ҳисобрақамалари 
ва 
банклар 
томонидан 
муомалага 
чиқарилган 
саёҳатчиларнинг чекларини ўз ичига олади. Бошқа талаб қилиб олингунча 
депозитлар пункти ўз ичига барча бошқа турдаги талаб қилиб олингунча 
депозитлар, яъни уй хўжаликлари томонидан ушлаб туриладиган фоиз 
ҳисоблайдиган талаб қилиб олингунча депозитларни ўз ичига олади. Ушбу 
активлар соф пуллар ҳисобланиб, бевосита айирбошлаш воситасида 
фойдаланилиши мумкин. 1970 йилларнинг ўрталарига қадар тижорат 
банклари томонидан фақатгина фоизлар тўланиши рухсат этилмаган 
жорий ҳисобварақларни таклиф қилишган. Молиявий инновациялар молиявий 
тизимни тартибга солишнинг нормаларига ўзгартиришлар киритилишига 
шарт-шароитлар яратган бўлсада, ҳозирги кунда банкларнинг бошқа 
турлари – ссуда-жамғарма ассоциациялари, ўзаро жамғарма банклари ва 
кредит союзлари ҳам жорий ҳисобварақларни таклиф этишмоқда. Бундан 
ташқари, банк муассасаси фоизлар тўланадиган бошқа чек депозитлари, 
яъни НАУ ҳисобрақамлари (НОW — неготиатед ордер оф wитҳдраwал),
хисобрақамлардан автоматик трансфер хизматларини (АТС — аутоматиc 
трансфер фром савингс) таклиф этишмоқда.

---