rivojlanishiga olib kelgan. Operatsion xarajatlar yuqori darajada o‗sib,
kutganimizdek, yalpi ishlab chiqarish hajmi keskin tushib ketgan.
19
Iqtisodiyotni boshqarishning bozor munosabatlari joriy etilgan mamlakatlar
iqtisodiy adabiyotlarida, pul uchta, ya‘ni qiymat o‗lchovi, muomala vositasi va
jamg‗arma vositasi funksiyalarni bajarishi bayon etiladi.
P.Samuelson Aristotelning ta‘limotlariga tayangan holda pul faqat ikkita,
ya‘ni ayirboshlash vositasi, baho mashtabi birligi yoki o‗lchov hisobi
funksiyalarini bajarishini ta‘kidlaydi
20
.
Angliya – amerika iqtisodchi olimlari pulning uchta funksiyasi (muomala
vositasi, qiymat o‗lchovi va jag‗arma vositasi) mavjudligini e‘tirof etishadi
21
.
Jumladan, Edvin Dj. Dolan, Kolin D. Kempbell, Rozmari Dj. Kempbelllar pul
muomala vositasi, qiymat o‗lchovi va jamg‗arma vositasi funksiyalarini bajarishini
ta‘kidlaydi
22
.
Nemis iqtisodchi olimi K.Knis (1821 – 1898) pulning to‗rtta ya‘ni, qiymat
o‗lchovi, muomala vositasi, to‗lov vositasi va jamg‗arma vositasi funksiyalarini
e‘tirof etadi.
S.Fisher, R.Dornbush, R.Shmalenzilar ham pulning to‗rtta funksiyalarini
bajarishlarini e‘tirof etib, ularni quyidagi ketma – ketlikda amal qilishini
ta‘kidlaydi: birinchisi – muomala vositasi va to‗lov vositasi, ikkinchisi – o‗lchov
hisobi, uchinchisi – qiymatni saqlash vositasi, to‗rtinchisi – kechiktirilgan
to‗lovlarni o‗lchovi
23
.
K.Marks pulning funksiyalari konsepsiyasida uni uchta funksiyasi
mavjudligini ta‘kidlaydi. U pulning funksiyalarini quyidagi ketma – ketlikda
ifodalaydi. Birinchisi – qiymat o‗lchovi, ikkinchisi – muomala vositasi, uchinchisi
– moliyaviy pul. K.Marksning pulning uchinchi funksiyasi ayrim iqtisodchilar
tomonidan jamg‗arma vositasi, to‗lov vositasi va jahon puli kabi vazifalarini
bajarishi mumkinligini ilgari suriladi
24
.
Rossiyalik
iqtisodchi
olim,
professor
O.I.Lavrushin
25
,
professor
V.A.Shegorsova
26
, professor V.V.Ivanov va professor B.I.Sokolovlar
27
tahrirlari
ostida chop etilgan Pul, kredit, banklar darsliklarning barchasida pul beshta
funksiyani bajarishi e‘tirof etiladi.
19
Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited pp.
2013. pp. 94-104
20
Самуэльсон П. Экономика вводной курс. –М.: 1964. –С. 69.
21
Масалан: Харрис Л.Денежная теория. –М.: 1990. –С.75; Долан Э., Линдсей Д. Макроэкономика. – СПб.:
1994, – С. 7 – 8.
22
Эдвин Дж. Долан, Колин Д. Кэмпбелл, Розмари Дж. Кэмпбел. Деньнги, банковское дело и денежно –
кредитная политика. Пер. с. англ. к.э.н. А.А.Лукашевич, А.П.Маноцкова, к.ф.н. Е.Б.Ярцева, к.ф – м.н.
М.Б.Ярцев. –М. – СПб., 1991. –С. 26.
23
Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. –М.: 1993. –С. 474 – 475.
24
Пезенти А. Очерки политической экономики капитализма: в 2 т.: пер. С итал. Т.1. – С. 472 – 473.
25
Деньги, кредит, банки: учебник/кол. авт.: под ред.засл.деят. науки РФ, д.э.н. проф. О.И.Лаврушина. –
5 – е изд., стер. –М.: КНОРУС, 2007. –С. 57.
26
Деньги, кредит, банки: Учебник для вузов. Под.ред. проф. Щегорцова В.А. –М.:ЮНИТИ – ДАНА,
2005. –С. 14.
27
Деньги, кредит, банки: Учеб. – 2 – е изд., перераб. и доп./под ред. В.В.Иванова, Б.И.Соколова. –М.: ТК
Велби, изд – во Проспект, 2008. –С. 26.
O‗zbekistonlik iqtisodchi, professor Sh.Z.Abdullaeva pul to‗rtta funksiyani
bajarishini, ular qiymat o‗lchovi, muomala vositasi, to‗lov vositasi va jamg‗arma
vositasi funksiyalari ekanligini ta‘kidlaydi
28
.
Professor O.Yu.Rashidov tahriri ostida chop etilgan Pul, kredit va banklar
darsligida pul beshta, ya‘ni qiymat o‗lchovi, muomala vositasi, to‗lov vositasi,
jamg‗arma vositasi va jahon puli vazifalarini bajarishini ta‘kidlanadi
29
.
Ko‗rinib turibdiki, pulning funksiyalari haqida xorijiy va mahalliy iqtisodchi
olimlarning fikrlari turlicha bo‗lib, birinchi guruh olimlar pulni beshta funksiyasi
mavjudligini ta‘kidlashsa, ikkinchi guruh iqtisodchi olimlar uning to‗rtta
funksiyani bajarishini e‘tirof etadi. Uchinchi guruh iqtisodchi olimlar, asosan anglo
– amerikaliklar uni uchta funksiyani bajarishini bayon etadi. Hatto ayrim iqtisodiy
adabiyotlarda pulni oltita funksiyani bajarishi qayd etilib, oltinchi funksiya sifatida
baho masshtabi ekanligini isobtlashga urinishadi
30
.
Iqtisodchi olimlar pulning funksiyalari haqida turlicha talqin etishiga
quyidagilar sabab bo‗ladi. Bir guruh iqtisodchi olimlar, pulning funksiyasini
zamonaviy sharoitda uning xossalaridan kelib chiqib bayon etadi, boshqa guruh
olimlar esa turli mamlakat olimlarining pulni funksiyalari xususidagi fikrlariga
tayangan holda unga talqin beradi. Yana boshqa guruh iqtisodchi olimlar esa
pulning funksiyalarini ta‘riflashda uning tarixan vujudga kelishi bilan bog‗liq
voqelik va nazariyalarga tayanadi.
Pulning funksiyalari xususida fikr yuritganda uning asl (haqiqiy pul)
qiymatiga ega bo‗lgan va asl qiymatiga ega bo‗lmaganligi (o‗rinbosar pullar) ga
e‘tibor qaratish lozim. Chunki muomalada asl qiymatga ega bo‗lgan pullar to‗lov
vositasini bajarganda ularda pulning barcha funksiyalari namoyon bo‗ladi va
aksincha. Asl qiymatga ega bo‗lgan pullar sifatida qimmatbaho metallar oltin va
kumushni, kredit pullarni va 100 foiz oltin bilan ta‘minlangan pullarni qayd etish
mumkin. Asl qiymatga ega bo‗lmagan pullarga qog‗oz pullar, oltin asosiga ega
bo‗lmagan kredit pullar kiradi.
Haqiqatda ham qimmatbaho metallar to‗lov vositasini bajargan paytda ular
pulning barcha funksiyalarini bajargan. Qimmatbaho metallar o‗rnini qog‗oz pullar
egallagandan so‗ng, qog‗oz pullarning inflyasiyaga uchrashi natijasida ular pulning
barcha funksiyalarini bajarmay qo‗ydi. Shuning uchun bo‗lsa kerak, yuqorida
ko‗rib chiqilganidek, vaqt o‗tishi bilan pulning funksiyalari haqida turli qarashlar
vujudga kela boshladi.
Pulning funksiyalari xususidagi fikrlarga tayanib, pul to‗rtta, ya‘ni qiymat
Do'stlaringiz bilan baham: 
