“ ИҚтисодий таълимотлар тарихи

Вильфредо Парето
(1848-1923) 
томонидан кенг ривожлантирилди. У «энг юқори наф» назариясини ҳал этиш, истеъмол 
неъматларининг нафи (фойдалилиги)ни ҳисоблаш учун ҳаракат қилди ва математик 
усуллардан кенг фойдаланди. Парето ўз таҳлили асосига даромад миқдори ва товарлар 
баҳосини қўйди. 
Истеъмол неъматлари тўплами турлича бўлиши табиий. Шу сабабли Парето 
«идеал мувозанат» схемасини олади, бунда автоматик равишда пайдо бўладиган «хусусий 
мувозанат» ҳар бир истеъмолчининг оптимал танловидан вужудга келади. Бу усул билан 
Парето «энг юқори наф» назариясини боши берк кўчадан олиб чиқа олмади, лекин унинг 
«афзал кўриш» ва «лоқайдлик эгри чизиқлари» назариясидан эконометрик тадқиқотларда 
фойдаланиб келинмоқда. У Вальраснинг умумий иқтисодий мувозанат назариясини 
такомиллаштиришга ҳаракат қилди. У устозидан фарқли равишда ишлаб чиқариш 
функциясининг маҳсулот чиқариш ҳажмига боғлиқлиги коэффициентининг ўзгариши 
мумкинлигини тан олган. «Парето оптимум»ида аҳоли даромадларининг тақсимланиш 
гиперболасининг тенгламаси берилади (1897). 
Фойдалилик (наф) функциясини топиш учун неъматлар тўплами афзаллиги 
концепцияси Жон фон Нейман томонидан янада ривожлантирилди. У ўйин назариясига 
асосланиб, индивидуумнинг максимум ютуққа интилиши шароитидан келиб чиқиб, 
истеъмолчининг ўзини тутиш моделини ишлаб чиқди. Бунда неъматлар фойдалилиги 
концепцияси психологик талабни қондириш мезонлари билан боғлаб ўрганилади. 
Л.Вальрас фарқли В.Парето моделида фақат эркин рақобат иқтисодиѐтигина 
таҳлил этилмайди, турли типдаги монопол бозорлар ҳам қараб чиқилади, бу тадқиқотлар 
ХХ асрнинг ўрталаридагина алоҳида тадқиқот предметига айланди. Улар таҳлилнинг 
янги икки бошқа йўналиши билан бирлашиб кетди: 1) бозор механизми назарияси; 2) 
фирма ва уй хўжалиги фаолияти таҳлили. 
 
5.
 
МАРЖИНАЛИСТИК ТАЪЛИМОТНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ