] axborot tizimlari va texnologiyalari

Axborotni ishlatish xususiyati bo‘yicha tasnif

Axborotni ishlatish xususiyati bo'yicha tasnif 3.8-rasmda ko'rsatilgan.

Axborotlashgan-qidiruv tizimlari axborotni kiritish, tizim- lash, saqlash va foydalanuvchining byurtmasi asosida ma’lumot- lami chiqarish uchun ishlatiladi. Masalan, kutubxona, temir yo‘l va aviakassalardagi avtomatlashgan-qidiruv tizimlari.

Axborot

tizimlari

Avtomatlashgan darajasi bo'yicha

f Avtomatlashmagan Avtomatlashtirilgan J | Avtomatlasgan

Texnologikjarayonni	1 i	1 1
boshqaruv	1	i
Avtomatlashtirilgan	I	I
loyihalash	1 l

Qo'Ilash muhiti bo'yicha


( Integrallashgan J_


^Tashkiliy boshqaruv j-


-Г

I

Boshqaruvchi


— Maslahatchi


Axborotlashgan

qidiruv

Axborotlashgan

bajaruv

3.8-rasm. Axborot tizimlarining turli alomatlar bo'yicha tasnifi

Avtomatlashgan-bajaruv tizimlarida axborotni qayta ishlash amallari belgilangan algoritm asosida amalga oshiriladi. Bu sistemalar ikki sinfga bo‘linadi:

• 
  boshqaruvchi axborot tizimlari axborot ishlab chiqaradi va shu asosida foydalanuvchi qaror qabul qiladi. Bu tizimlarda hisoblash va katta hajmga ega bo‘lgan ma’lumotlami qayta ishlash vazifalari bajariladi. Bu tizimga misol tariqasida mahsulotni chiqarishni tezkor rejalashtirish tizimi, buxgalter hisobi tizimini keltirish mumkin;
  
• 
  maslahatchi axborot tizimlarida olingan axborot inobatga olish uchun ishlatiladi. Bu tizimlar ongli darajadagi tizim bo'lib, ma’lumotlami emas, balki bilimlami qayta ishlaydi.
  

QoMlash muhiti bo‘yicha tasnif

Tashkiliy boshqaruv axborot tizimlaridan boshqaruv xodim- larining vazifalarini avtomatlashtirish uchun foydalaniladi. Bu tizimlaming asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: tezkor nazorat va to‘g‘rilash, istiqbolli rejalashtirish, buxgalteriya hisobi, sotishni va ta’minotni boshqarish hamda boshqa iqtisodiy va tashkiliy vazifalar.

Texnologik jarayonni boshqarish axborot tizimlari ishlab chiqa­rish xodimlarining vazifalarini avtomatlash uchun xizmat qiladi.

Avtomatlashtirilgan loyihalash axborot tizimlari yangi texnika va texnologiyalar yaratish uchun muhandis-loyihachi, konstruk- tor, arxitektor, dizaynerlar vazifalarini avtomatlashtirish uchun foydalaniladi. Bu tizimlaming asosiy vazifalari quyidagilardir: muhandislik hisoblari, grafik hujjatlarni yaratish(chizmalar, sxemalar, rejalar), loyiha hujjatlarini tuzish, loyihalash obyektlari- ni modellashtirish.

Integrallashgan (korporativ) axborot tizimlaridan firmaning to'liq vazifalarini avtomatlashtirish uchun foydalaniladi. Bunday tizimlami yaratish qiyin bo'lib, asosiy maqsadni ko'zlagan holda tizimli yondashish bilan amalga oshiriladi.

3. 
   AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
   

• 
  Axborot texnologiyasi tushunchasi
  
• 
  Axborot texnologiyalari taraqqiyotining bosqichlari
  

AXBOROT TEXNOLOGIYASI TUSHUNCHASI Axborot texnologiyasi ta’rifi

Texnologiya — so‘zi yunoncha (techne) sanoat, mahorat, o'quv ma’nolarini anglatadi, bu esa jarayonlar demakdir.

Jarayon deganda oldiga qo‘yilgan maqsadga erishishga yo'nal- tirilgan harakatlaming muayyan yig‘indisi, jamlanmasi tushuniladi. Jarayon inson tomonidan tanlangan strategiyaga qarab belgilanishi hamda turli vosita va uslublar jamlanmasi yordamida amalga oshirilishi kerak.

Moddiy ishlab chiqarish texnologiyalari deganda xomashyo yoki materialning holati, xususiyatlari, shakllarini qayta ishlash, tayyorlash, o'zgartirish vosita va uslublari jamligini belgilovchi jarayon tushuniladi. Texnologiya moddiy mahsulot olish maq- sadlarida materiyaning sifati yoki boshlang‘ich holatini o‘zgartiradi (3.9-rasm).

Moddiy zaxiralar	ishlab	Mahsulot Ma’lu­motlar	'li * КГЬша-iW-v' " Semen.. шшшр	Axborot mahsuloti
		texDOlUgfJ/Jstt I' ^ ,

3.9-rasm. Axborot texnologiyasi moddiy zaxiralami qayta ishlash texnologiyasi analogi sifatida

Axborot ham neft, gaz, foydali qazilmalar va boshqa shu kabi an’anaviy moddiy zaxira turlari kabi jamiyatning qimmatli zaxiralaridan biridir, demak, uni qayta ishlash jarayonini moddiy zaxiralami qayta ishlash jarayonlari bilan qiyoslaganda texnologiya sifatida qabul qilish mumkin. Shunda quyidagi tushunchani keltirish ayni muddao bo'ladi.

Moddiy ishlab chiqarish texnologiyalarining maqsadi — inson yoki tizim ehtiyojlarini qondiruvchi mahsulotlami ishlab chiqa- rishdir.

Axborot texnologiyalarining maqsadi inson tahlil qilishi uchun axborotni ishlab chiqarish va uning asosida biror bir xatti- harakatni bajarish bo'yicha qaror qabul qilishdir.

Axborot texnologiyasi obyekt, jarayon yoki hodisa (axborot mahsuloti) ning holati haqidagi yangi sifat axborotini olish uchun ma’lumotlar (boshlang'ich axboroti) ni to'plash, qayta ishlash va uzatishning vosita va uslublari jamlanmasidan foydalanuvchi jarayondir.

Ma’lumki, turli texnologiyalarni moddiy zaxiralarga qo'llay borib, turli mahsulotlami olish mumkin. Axborotni qayta ishlash texnologiyalari uchun ham bu hoi o'rinli hisoblanadi.

Qiyoslash uchun 3.4-jadvalda bu ikki turdagi texnologiyalar- ning asosiy komponentlari keltirilgan.

3.4-jadval