Ðàõèìîâ Ìатназар

Firma va kompaniyalar iqtisodiy nochorligini tahlili

Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’z harakat maydonida va uning ta’sirida rivoj topadilar, qayta tashkil etiladilar va bonkrot bo’ladilar. Tashkil etilayotgan har bir firma, kompaniya qatorida albatta o’z faoliyatini to’xtatayotgani ham bo’ladi. Negaki bozor- bu avvola raqobat demakdir. U imkon qadar bozorga xos tarzda faoliyat va harakatdagi o’zgaruvchanlikni talab etadi. Raqobatga bardosh bera olmagan firma va kompaniyalar o’z o’rnini boshqa firma va kompaniyalarga bo’shatib beradilar.

Korxona va firmalarni bonkrot deb e’lon qilish va ularni tugatish shartlari davlat nomidan ish ko’ruvchi organlar tomonidan qat’iy belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Bunday vakolatga O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot Vazirligi xuzuridagi Iqtisodiy nochor korxonalar ishlari Ko’mitasi ega. Ushbu Qo’mita tomonidan firma va kompaniyalar (korxonalar)ni iqtisodiy nochor deb e’lon qilishning tartiblari belgilab boriladi va nazorat qilinadi.
Firma va kompaniyalar iqtisodiy nochorligini belgilashda quyidagi ko’rsatkichlarga tayaniladi;
-firma va kompaniya to’lov layoqati, qoplov koeffitsentini o’rganish;
-firma va kompaniyaning moliyaviy mustaqillik va qaramlik darajasini o’rganish;
-uzoq muddatli va joriy aktivlarni manbalashning holatini o’rganish;
-o’z va qarz mablag’lari orasidagi nisbatni o’rganish;
-ishlab chiqarish quvvatlaridan haqiqiy foydalanish darajasini o’rganish;
-asosiy va nomoddiy aktivlardan foydalanish darajasini o’rganish;
-muddati o’tgan debitorlik va kreditorlik qarzlari holatini o’rganish.
Bu ko’rsatkichlarni o’rganish asosida firma va kompaniyalarning iqtisodiy nochorligini oydinlashtiruvchi savollarga javoblar topiladi, iqtisodiy nochorlik belgilarini bor yoki yo’qligi aniqlanadi. Iqtisodiy nochorlikni belgilashda har bitta ko’rsatkichning me’yoriy darajalariga nisbatan o’zgarishlarga tayaniladi.

4.2-jadval