Ðàõèìîâ Ìатназар

Firma va kompaniyalar ish faolligini asosiy va aylanma kapital bilan bog’liq bo’lgan ko’rsatkichlari tahlili

Firma va kompaniyalar faoliyatida asosiy vositalarning rolini quyidagicha izoxlash mumkin;

Birinchidan; asosiy vositalar ishchi kapitalini xarakatlantiruvchi kuch hisoblanadi. Ikkinchidan; ular korxona ish unumini o’stirishni muhim omili;
Uchinchidan; iqtisodiy salohiyatini o’stirishning muhim dastagi;
To’rtinchidan; holati, harakati va samaradorligi bo’yicha moliyaviy barqarorlikni ta’minlashning muhim omilidir.
Asosiy vositalarni bir yildan ortiq xizmat faoliyatida bo’lishi ularni qiymatini yillar bo’yicha oqlanuvchanligini xarakterlaydi. Ularning ish faolligini qat’iy belgilangan normativlari mavjud deyish xam mumkin. Masalan; engil transport vositalari va kompyuter jihozlari bo’yicha yillik 20 foiz amortizatsiya normalari belgilangan. Demak, mazkur asosiy vositalarni ishlab chiqarish jarayonida 5 yil davomida harakat qilishi zarur. Ya’ni, ularning bitta tsiklik aylanishi 5 yilga teng deb olinadi. Lekin eskirish hisoblashning turli usullarining mavjudligi (tezlashtirilgan, 2 karra oshirilgan, qoldiq, komulyativ va h.k.) ularning aylanuvchanligiga ta’sir etuvchi birliklar hisoblanadi.
Asosiy vositalarning aylanuvchanligini topishda ularning o’rtacha yillik qiymatini shu davrdagi mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan olingan tushumga nisbatlash asosida topiladi. Ya’ni;
Ka=Mahsulot sotishdan tushum/Asosiy vositalarning o’rtacha yillik qiymati.
Bunda; asosiy vositalarning o’rtacha yillik qiymati o’rtacha xronologik formula bo’yicha hisob-kitob qilinadi.
Asosiy vositalarning yillik o’rtacha qiymati quyidagi bog’lanishda topiladi;

A=(1/2Aya+Af+Am+,..+1/2Ad)/13-1

Bunda;
Aya- 1 yanvar holatiga asosiy vositalar qiymati; Af- 1 fevral holatiga asosiy vositalar qiymati;
,…
Ad- 1 dekabr holatiga asosiy vositalar qiymati.
Asosiy vositalarning aylanuvchanligiga ta’sir etuvchi omillar sifatida; mahsulot (ish, xizmat) larni sotishdan tushum summasining o’zgarishi; asosiy vositalarning yillik o’rtacha qiymatlarining o’zgarishini kiritish mumkin.
Asosiy vositalarning aylanish koeffitsenti orqali ularni bitta aylanishiga ketgan vaqtni xam aniqlash mumkin. Bu quyidagi bog’lanishda ifoda etiladi;