Ðàõèìîâ Ìатназар

Korxonalar iqtisodiy nochorligini tahliliy ko’rsatkichlari va ularni me’yoriy darajalari

Ko’rsatkichlar	Aniqlanish tartibi	Me’eriy chegara	Nochorlik belgisi
1	2	3	4
Firma va kompaniyaning to’lov layoqati	Kt=Joriy aktivlar/muddati kelgan to’lov majburiyatlari	2-3	Kt<2
Firma va kompaniyaning moliyaviy mustaqillik koeff.	Km=O’z mablag’lari manbayi/Jami mulk	Km >50%	Km <50%

1	2	3	4
Uzoq muddatli va joriy aktivlarni manbalanishi	Oborot mablag’lari naqdligi- moddiy g’amlamalar/O’z mablag’lari+Uzoq muddatli qarz mablag’lari-Moddiy g’amlamalar	Ortiqcha- lik	Etishmov- chilik
O’z va qarz mablag’lari nisbati koeff.	Ka=O’z mablag’lari/qarz mablag’lari	Ortiqcha- lik	Etishmov- chilik
Aktivlar, kapital va majyuuriyatlar rentabelligi	Kr=Sof foyda/Aktiv yoki kapital+majburiyat	Kr>0	0 dan kichik
Ishlab chiqarish quvvatlaridan haqiqiy foydalanish darajasi	Kf=Ishlab chiqarish quvvatining xaqiqiy darajasidagi maxsulot xajmi/texnik loyixa bo’yicha ishlab chiqarilishi lozim bo’lgan xajm	Kf=1 >0	Kf=1< 0
Asosiy vosita va nomoddiy aktivlar eskirishini jamg’arilish koeff.	Ke=Asosiy va nomoddiy aktivlarni eskirish qiymati/Asosiy vosita va nomoddiy aktivlarni boshlang’ich qiymati	Ks>0.5	Ks<0.5
Muddati o’tgan majburiyatlar holati	Kd/k=Muddati o’tgan majburiyatlar/ja-mi majburiyatlar	Kd/k<0.5	Kd/k>0.5

Yuqoridan keltirilgan koeffitsentlarning natijasiga qarab, iqtisodiy nochorlikni aniqlash tartibiga ko’ra firma va kompaniyalarni;

-mutlaq barqaror;
-barqaror;
-nobarqaror;
-bankrot (iqtisodiy nochor) holatida deyish mumkin.
Firma va kompaniyalarni bankrot deb e’lon qilish yuzasidan xukumat komissiyasining 1997 yil 17 apreldagi 5- sonli yo’riqnomasiga muvofiq iqtisodiy nochorlikni belgilashni quyidagi 4 ta ko’rsatkichiga tayanish lozimligi ta’kidlanadi.
4.3.-jadval

Nochorlikni belgilashni amaldagi me’yoriy ko’rsatkichlari

Ko’rsatkichlar	Nochorlik holati
To’lov layoqati koeff.	Kt<2
O’z va qarz mablag’lari orasidagi nisbat koeff.	Ka<2
Moliyaviy mustaqillik koeff.	Km<0.5
O’z-o’zini mablag’ bilan ta’minlash	Kot<0.1
Jamisi	Kn<4.6

Yuqoridagi manbalarga tayangan holda shuni ta’kidlash lozimki, Respublikamizda korxonalarning iqtisodiy nochorligini tahlil qilishda uch guruxdan iborat ko’rsatkichlar tizimidan foydalaniladi;

Birinchi gurux ko’rsatkichlar; muddati 3 oydan ortgan kreditorlik qarzlarini borligi va manfiy rentabellik darajasi;
Ikkinchi gurux ko’rsatkichlarga; to’lovga qobillik, aylanma mablag’lar bilan ta’minlaganlik ko’rsatkichlari;
Uchinchi gurux ko’rsatkichlarga; aktivlar rentabelligi, xususiy va chetdan jalb qilingan mablag’lar nisbati, ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish holati, asosiy kapitalni eskirishi kabi ko’rsatkichlar kiritiladi.
Bu ko’rsatkichlar tizimi ”Korxonani iqtisodiy nochorligi alomatlarini aniqlash uchun mezonlar tizimi” asosida tuzib chiqilgan. ( O’zbekiston Respublikasi Davlat mulk Ko’mitasi 1997 y 17 aprel, 5-son)

4.