Zarba Nazaryasi Reja I. Kirish Zarba nazariyasining asosiy tushunchalari

Zarba Nazaryasi

Reja
I.Kirish
1. Zarba nazariyasining asosiy tushunchalari

Zarba nazariyasining asosiy tushunchalari
Juda kichik vaqt ichida sistemaning ayrim yoki barcha nuqtalarining tezligi, binobarin. Harakat miqdori chekli kattalikka o’zgarsa, bunday hodisa zarba deyiladi. Zarba sodir bo’ladigan vaqt zarba vaqti deyiladi. Zarba vaqti sekundning mingdan bir yoki undan kichik ulushiga teng bo’ladi. Mexanik sistema nuqtalariga birdaniga bog’lanish qo’yilganda yoki sistema bog’lanishdan bir zumda bo’shatilganda zarba hodisasi sodir bo’ladi. Zarba davrida vujudga keluvchi va to’qnashuvchi jismlarga juda kichik vaqt ichida ta’sir, uta katta qiymatga erishadigan va impulsi chekli bo’lgan kuch zarbali kuch deyiladi. Zarbali kuch zarba vaqtida juda tez orta borib, maksimal qiymatga erishadi, so’ngra zarba davri oxirigacha tez sur’atda kamayadi.

formula yordamida aniqlanadigan vektor kattalik zarbali kuch impulsi deyiladi. Ba’zida zarbali kuchning ta’sirini tasavvur qilish zarba vaqtida o’zgarmasdan qoladigan va zarbali kuch impulsi ta’sirini bera oladigan

formula yordamida aniqlanadigan o’rtacha zarbali kuch F_yp kiritiladi. Texnikada zarba hodisasidan bolg’alash, shtampovka, tayanch qoziqlar qoqshida va boshqa sohalarda foydalaniladi.
Zarba nazariyasining asosiy tenglamasi Massasi m ga teng moddiy nuqtaga juda kichik t vaqt ichida zarbali kuch va zarbali bo’lmagan vaqtning funksiyasidan iborat Q kuch ta’sir etsin. Nuqtaning zarbadan oldingi tezligini v zarbadan kyoyingi tezligini u bilan belgilasak, zarba vaqti t ichida harakat miqdorining o’zgarishi haqidagi teoremaga asosan

ya’ni zarba vaqtida nuqta harakat miqdorining o’zgarishi nuqtaga ta’sir etuvchi zarbali kuch impulsiga teng. Bu tenglama zarba nazariyasining asosiy tenglamasi deyiladi. (2.4) ni Dekart koordinata o’qlariga proyeksiyalasak,

ya’ni zarba vaqtida nuqta harakat miqdorining biror qo’zg’almas o’qdagi proyeksiyasining o’zgarishi shu nuqtaga ta’sir etuvchi zarbali kuch impulsining mazkur o’qdagi proyeksiyasiga teng.

Zarba vaqtida asosiy dinamik kattaliklarni o’zgarishi haqidagi teorema
Aytalik, N ta moddiy nuqtalardan tashkil topgan mexanik sistema berilgan bo’lsin. Agar sistema ixtiyoriy M_v nuqtasining zarbadan oldingi va zarbadan kyoyingi tezliklarini mos ravishda v_v va u_v bilan belgilasak, zarba nazariyasining asosiy tenglamasiga ko’ra

Bu tenglama zarba vaqtida sistema harakat miqdorining o’zgarishi haqidagi teoremani ifodalaydi: zarba vaqtida sistema harakat miqdorining o’zgarishi, sistema nuqtalariga qo’yilga tashqi zarbali kuchlar impulslarining yig’indisiga teng.

Bu tenglik zarba vaqtida sistema kinetik momentining o’zgarishi haqidagi teoremani ifoadlaydi: zarba vaqtida sistema kinetik momentining biror markazga nisbatan o’zgarishi sistema nuqtalariga qo’yilgan zarbali kuchlar ispulslarining mazkur markazga nisbatan momentlarining geometrik yig’indisiga teng.

Zarba vaqtida zarbali kuchning ishi haqidagi Kelvin teoremasi
Zarba vaqtida kinetik energiyaning yo’qolishi. Karno teoremasi 6. Zarbali kuchlarning qo’zg’almas o’q atrofida aylanuvchi va tekis parallel harakatdagi jismga ta’siri
Zarba hodisasi. Zarbali kuch va zarbali kuch impul’si. Moddiy nuqtaga zarbali kuchning ta’siri. Zarbada sistema harakat miqdorining o’zgarishi xaqida teorema. Sharning qo’zg’almas sirtga urilishidagi to’g’ri zarba, elastik va elastik bo’lmagan zarbalar. Zarbadagi tiklash koeffitsiyenti va uni tajribadan aniqlash. Ikki jismning to’g’ri markaziy zarbasi. Karno teoremasi.

Foydalaniladigan adabiyotlar
1.Xusanov Q. Nazariy mexanika (statika, kinematika ). Toshkent -2012 2.Xusanov Q. Nazariy mexanika fanidan laboratoriya topshiriqlar to’plami. O’quv qo’llanma. Toshkent -2007 3. Bahodirov G’., Xusanov Q. Nazariy mexanika fanidan topshiriqlar to’plami. Toshkent - 2010. 4.Shoobidov S.H. ba boshqalar. Nazariy mexanika. (statika, kinematika) Toshkent -2007 5. Ahmadxojaev B. Nazariy mexanika. O’quv qo’llanma. Toshkent -2009 6. Nazariy mexanikadan kurs ishlari uchun topshiriqlar to’plami. - T. «O’qituvchi», 2002. 7. Rashidov T.R. Shoziyotov Sh., Mo’minov K.B. Nazariy mexanika asoslari «O’qituvchi»,T., 1990 y.
Qo’shimcha
1. Yaxyoyev M.S., Mo’minov B. “Nazariy mexanika”. Toshkent,“O’qituvchi”, 1990.
2. Butenin N.V., Luns Ya.L., Merkin D.R.. Kurs teoreticheskoy mexaniki, 4-ye izd., pererab. i dop. -M., Nauka, 1985. tom.1,2
3. Bat M.I., Djanelidze G.Yu., Kelzon A.S. “Teoreticheskaya mexanika v primerax i zadachax”. 9-ye izd. dop., M., Nauka, 1990, t.1,2.
4. Aziz-Qoriyev S.K., Yangurazov Sh.X. “Nazariy mexanikadan masalalar yechish metodikasi” (Statika va kinematika). Qayta ishlangan 2-nashri. -Toshkent, “O’qituvchi”, 1974.
5. Yablonskiy A.A., Noreyko S.S., Volfson S.A. Sbornik zadaniy dlya kursovix rabot po teoreticheskoy mexanike. 3-ye izd. ispr., M., Visshaya shkola, 1978.
6. Xusanov Q. «Qattiq jismning qo’zg’almas o’q atrofidagi harakati» mavzusi bo’yicha hisobgrafik ishlarini o’rganish uchun metodik ko’rsatma/ - 1993.
7. Saytlar:
http://www.uni.udm.ru/pubhouse/shop2.htm - 509,574 bayt http://www.pedagog.uz/libr/index.php?showid=690&PHPSESSID =a3e6763eee24f2029b37d6b42f2883d8 http://elkutubhona.narod.ru/html/el_mar_qurilish.htm - 5,804 bayt