Samaqrqand vxtxqtmoi

SAMAQRQAND VXTXQTMOI

BIOLOGIYA QAYTA TAYYORLOV GURUH TINGLOVCHISI ______________________________NING

BIOKIMYODAN LABORATORIYA MASHG`ULOTLARI DAFTARI

BIOKIMYO fanidan amaliy va laboratoriya mashg`ulotlarini o`tkazish bo`yicha uslubiy ko`rsatma




N.Yunusova, SA.Xalilova. Bioimyodan laboratoriya mashg’ulot daftari (kasbiy qayta tayyorlash kursi tinglovchilari uchun uslubiy qo’llanma). - Samarqand, 2016. 42 bet.
Mas’ul muharrir: S.Yuldasheva - VXTXQTMOI Til va adabiyot ta’limi kafedrasi dotsenti.

Taqrizchilar: Z.F.Ismoilov- SamDU tabiiy fanlar fakulteti professori

G.Dushanova SamDU tabiiy fanlar fakulteti dotsenti

Mazkur uslubiy qo`llanma biologiya fanini o’qitish huquqini berish bo’yicha kasbiy qayta tayyorlash kursi tinglovchlari uchun tayyorlangan.Qo`llanmada botanika fanining o`simliklar morfologiyasi va anatomiyasi bo’limini o’z ichiga olgan 13 ta laboratoriya mashg’ulotining maqsadi, kerakli jihozlar, ishning borish tartibi, bajarilishi kerak bo’lgan topshiriqlar asosida tinglovchilar tomonidan to’ldirilishi lozim bo’lgan erishilgan natijalar,, xulosa uchun joy ajratilgan. Uslubiy qo’llanma nazariy va amaliy ahamiyatga ega.

Uslubiy qo`llanma institut ilmiy kengashining 2016 yil 30 sentabr ______ sonli yig`ilish qarori biln nashr etilshga ruxsat berilgan. 

TEXNIKA XAVFSIZLIK QOIDALARI

1. 
   Ish bajarish tartibini puxta o’zlashtirmasdan va tajriba o’tkazish uchun asboblarning to’g’ri yig’ilganligiga ishonch hosil qilmasdan tajribani boshlamaslik kerak.
   
2. 
   Moddalarni bevosita hidlash, ushlash, ta'mini totish mutlaqo mumkin emas.
   
3. 
   Tajriba davomida termometr sinib qolsa, undagi simobni maxsus usullar bilan tezda yig’ishtirib olish va simob to’kilgan joyga oltingugurt sepish kerak.
   
4. 
   Yonuvchan va uchuvchan moddalami tajriba stolida ortiqcha miqdorda saqlamaslik, ularni elektr plita va ochiq alanga manbasidan uzoqda saqlash kerak.
   
5. 
   Qizdirish maqsadida imkon boricha usti berk isitgich asboblaridan foydalanish lozim.
   
6. 
   Yong’in chiqqan vaqtda avvalo, o’t chiqishiga sabab bo’lgan manba o’chiriladi, so’ngra qum sepiladi yoki yopqich yopiladi. Alanganing yoyilish xavfi bo’lsa o’t o’chirgichdan foydalanish kerak.
   
7. 
   Probirka va boshqa shisha idishlarni ehtiyotlik bilan qizdirish va bunda ularning og’zi odam ishlamayotgan tomonga qaratilgan bo’lishi kerak.
   
8. 
   Kislota va ishqorlar eritmalarini qizdirishda himoya vositalarini kiyib olish, maxsus ko’zoynak taqib olish zarur.
   
9. 
   Reaksiya olib borilayotgan va qizdirilayotgan idishlarga engashib qarash mumkin emas.
   
10. 
    Kislotalarni suyultirishda kislotani oz-ozdan idish devori bo’ylab suvga quyish kerak.
    
11. 
    Konsentrlangan kislota va ishqorlarni kimyoviy pipetka bilan o’lchash man etiladi. Ularni faqat tomizgich yordamida o’lchab olish lozim.
    
12. 
    Kislotalar saqlanadigan idishlarni to’kilmaydigan va sachramaydigan qilib ushlash kerak.
    
13. 
    Portlovchi aralashma hosil qilish xavfi bor moddalar bilan ishlashda alohida ehtiyot choralarini ko’rish lozim.
    
14. 
    Ehtiyotsizlik kiyim-kechaklarga, ko’zga, teriga zarar va jarohat yetkazishi mumkin. Shuning uchun nojo’ya harakatlar qilmaslik, moddalar bilan hazillashmaslik lozim.
    
15. 
    Tajribalar tugagach, gaz, elektr va suv tarmoqlarini berkitish, asboblarni o’chirish kerak.
    
16. 
    Ish joyining doimo toza va ozoda saqlanishini ta'minlash lozim.
    

KIRISH

O’zbekiston Respublikasi huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini qurish yo’lidan borayotgan bir paytda ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlarning bosh maqsadi har tomonlama yetuk, islohotlarda faol ishtirok etadigan barkamol insonni tarbiyalash, yuqori malakali pedagog mutaxassislarni tayyorlashdan iboratdir. Darhaqiqat, biologiya ta’limda laboratoriya mashg’ulotlari o’quvchilarning nazariy bilimlarini amalda tatbiq etishga materiallarni ongli va puxta o’zlashtirishga, amaliy ahamiyatga ega bo’lgan ko’nikma va malakalarning shakilanishiga imkon beradi. Biokimyodan laboratoriya daftari” biokimyo fanidan o’tkaziladigan laboratoriya mashg’ulotlarini tashkillashtirish uchun xizmat qiladi. Uslubiy qo’llanmada biokimyo fanining turli bo‘limlari oqsillar, nuklein kislotalar, uglevodlar, lipidlar, fermentlar, vitaminlar, gormonlar biokimyosi bo’limlarini o’z ichiga olgan 11 ta laboratoriya mashg’ulotlarini tashkil etish va o’tkazish tartibi ko’rsatib o’tilgan. Qo’llanmada biokimyo fanidan 11 ta laboratoriya mashg’ulotini tashkil etish va o’tkazilish tartibi ko’rsatib o’tilgan. Jumladan, mashg’ulot maqsadi, kerakli asbob uskunalar, ishning borish tartibi, bajarilishi kerak bo’lgan topshiriqlar asosida tinglovchilar tomonidan to’ldirilishi lozim bo’lgan erishilgan natijalar, xulosa uchun joy ajratilgan. Mashg’ulot ishlanmasining bunday ko’rinishda tayyor holda berilishi uning qisqa vaqtda samarali tashkil etilishida o’qituvchilarga yordam bersa, uni bajarish va rasmiylashtirilishida tinglovchiga qulaylik yaratadi. Ma’lumki, fikr inson faoliyati, uning o’z kuchi, qudrati va bilimini tashkil etuvchi ma’naviy-insoniy sifatidir. Fikr rivoji ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning asosiy harakatlantiruvchi kuchi bo’lganligi uchun mashg’ulotda mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko’nikmalarini rivojlantirishga e’tibor berilgan.

Sana:______________________
1-LABORATORIYA MASHG`ULOTI
Mavzu: Oqsillar va aminokislotalarga xos rangli reaksiyalar.

Darsning maqsadi. Biologik ob’ektlar yoki turli eritmalarda oqsil mavjudligini rangli reaksiyalar yordamida aniqlash.

Biuret reaksiyasi

Kerakli asbob va reaktivlar: tuxum oqsilining 1 % eritmasi, 5 marta suyultirilgan qon zardobi, bug‘doy oqsilining 1 % eritmasi, 10 % NaOH, mis (II) sulfatning 1 % eritmasi, pipitkalar, probirkalar.

Ishning bajarilishi . 3 ta probirka olib, birinchisiga 5 tomchi tuxum oqsili, ikkinchisiga 5 marta suyultirilgan qon zardobi,, uchinchisiga 5 tomchi alanin eritmasidan tomizib, ustiga 5 tomchi 0,5 % ningidrin eritmasidan quyib, 1-2 minut qaynatiladi. Probirkalardagi aralashmalar avval pushti-binafsha yoki ko‘kish-binafsha rangga bo‘yaladi. Vaqt o‘tishi bilan eritma ko‘karadi. Olingan natijalar jadval ko’rinishida ifoda etiladi.

№	Reaksiya nomi	Tekshirilayotgan manba	Qo‘llanilayotgan reaktivlar	Kuzatilgan rang	Reaksiya nimaga bog‘liq

MASHG`ULOT NATIJALARI:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Xulosa:_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Ningidrin reaksiyasi

Kerakli asbob va reaktivlar: tuxum oqsilining 1 % eritmasi, alanin eritmasi, 0,5 % ningidrin eritmasi, spirt lampa, shtativ, probirkalar.

Ishning bajarilishi. 3 ta probirka olib, birinchisiga 5 tomchi tuxum oqsili, ikkinchisiga 5 tomchi bug‘doy oqsili, uchinchisiga 5 tomchi alanin eritmasidan tomizib, ustiga 5 tomchi 0,5 % ningidrin eritmasidan quyib, 1-2 minut qaynatiladi. Probirkalardagi aralashmalar avval pushti-binafsha yoki ko‘kish-binafsha rangga bo‘yaladi. Vaqt o‘tishi bilan eritma ko‘karadi. Olingan natijalar jadval ko’rinishida ifoda etiladi.
№ Reaksiya nomi Tekshirilayotgan manba Qo‘llanilayotgan reaktivlar Kuzatilgan rang Reaksiya nimaga bog‘liq

MASHG`ULOT NATIJALARI:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Xulosa:_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

O‘ziga xos rangli reaksiyalar

Ksantoprotein reaksiyasi

Kerakli asbob va reaktivlar: 0,1 % tirozin, kontsentrlangan nitrat kislota, ammiak, natriy gidrooksid 1 % tuxum oqsili, 1 % bug‘doy oqsili, spirt lampa, shtativ, probirkalar.

Ishning bajarilishi: 3 ta probirka olib, birinchisiga 5 tomchi 1 % tuxum oqsili, ikkinchisiga 5 tomchi bug‘doy yoki chigit oqsili, uchinchisiga 5 tomchi 1 % tirozin eritmasidan qo‘yiladi. Hamma probirkaga 3-4 tomchidan kontsentrlangan nitrat kislota qo‘shib qizdiriladi. Uchala probirkadagi suyuqlik sariq rangga kiradi. Aralashma sovitilgan ammiak yoki natriy gidrooksid yordamida ishqoriy muhit hosil qilinadi va qizg‘ish-sariq rang paydo bo‘lishi kuzatiladi. Olingan natijalar jadval ko’rinishida ifoda etiladi.

№	Reaksiya nomi	Tekshirilayotgan manba	Qo‘llanilayotgan reaktivlar	Kuzatilgan rang	Reaksiya nimaga bog‘liq

MASHG`ULOT NATIJALARI:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Xulosa:_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Fol reaksiyasi

Kerakli asbob va reaktivlar: 1 % tuxum oqsili, 1 % bug‘doy oqsili, 1 % jelatina, 30 % natriy gidrooksid, 5 % qo‘rg‘oshin atsetat, natriy alyumin, spirt lampa, shtativ, probirkalar.

Ishning bajarilishi :3 ta probirka olib, birinchisiga 5 tomchi 1 % tuxum oqsili, ikkinchisiga 5 tomchi 1 % bug‘doy yoki soya oqsili, uchinchisiga 5 tomchi 1 % jelatina eritmasidan qo‘yib, ularning ustiga 5 tomchi 30 % natriy gidrooksid va 5 tomchi 5 % qo‘rg‘oshin atsetat qo‘shib yaxshilab qaynatiladi. Birinchi ikkita probirkadagi aralashma qorayadi va qora rangli PBS cho‘kmasi hosil bo‘ladi. Uchinchisining ranggi o‘zgarmaydi, chunki jelatina tarkibida oltingugur bor aminkislotalarga ega emas. Olingan natijalar jadval ko’rinishida ifoda etiladi.

№	Reaksiya nomi	Tekshirilayotgan manba	Qo‘llanilayotgan reaktivlar	Kuzatilgan rang	Reaksiya nimaga bog‘liq

MASHG`ULOT NATIJALARI:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Xulosa:_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Adamkevich reaksiyasi

Kerakli asbob va reaktivlar 1 % tuxum oqsili, 1 % bug‘doy oqsili, jelatina, 0,05 % natriy triptofan, muz-kislota, konts H₂SO₄, suv hammomi, spirt lampa, shtativ, probirkalar.

Ishning bajarilishi: 3 ta probirka olib, birinchisiga 5 tomchi 1 % tuxum oqsili, ikkinchisiga 5 tomchi 1 % bug‘doy yoki soya oqsili, uchinchisiga 5 tomchi jelatina, to‘rtinchisiga 5 tomchi 0,05 % triptofan eritmasidan qo‘yib, ularning har biriga 5 tomchidan muz-sirka kislota qo‘yiladi. Probirkalardagi suyuqlik sekin-asta qizdiriladi, so‘ngra sovitilgach, ohistalik bilan probirka devori bo‘ylab 10 tomchidan kontsentrlangan sulfat kislota tomiziladi. Biroz turgandan keyin 1; 2- va 4 – probirkalarda 2 qavat suyuqlik chegarasida qizg‘ish binafsha rang paydo bo‘ladi. Agar probirkalar qaynab turgan suv hammomiga qo‘yilsa, rangning rivojlanishi tezlashadi. Jelatina molekulasida triptofan bo‘lmaganligi uchun uchinchi probirkada rang paydo bo‘lmaydi. Olingan natijalar jadval ko’rinishida ifoda etiladi.

№	Reaksiya nomi	Tekshirilayotgan manba	Qo‘llanilayotgan reaktivlar	Kuzatilgan rang	Reaksiya nimaga bog‘liq

MASHG`ULOT NATIJALARI:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Xulosa:_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar

1. Rangli reaksiyalar tabiatiga ko‘ra necha xil bo‘ladi?

2. 
   Universal reaksiyalarga qaysi reaksiyalar kiradi?
   
3. 
   O‘ziga xos rangli reaksiyalarga qaysi reaksiyalar kiradi?
   
4. 
   Biuret reaksiyasi nimani aniqlashga asoslangan?
   
5. 
   Biuret reaksiyasi vaqtida qanday rang hosil bo‘ladi?
   
6. 
   Ningidrin reaksiyasi nimani aniqlashga asoslangan va qanday rang hosil bo‘ladi?
   
7. 
   Ksantoprotein reaksiyasi nimani aniqlashga asoslangan va reaksiya oxirida qanday rang hosil bo‘ladi?
   
8. 
   Fol reaksiyasi yordamida qaysi aminokislotalar aniqlanadi?
   
9. 
   Adamkevich reaksiyasi nimani aniqlashga asoslangan?
   
10. 
    Adamkevich reaksiyasida nima uchun jelatina rang hosil qilmaydi?
    

Sana:______________________
2-LABORATORIYA MASHG`ULOTI
Mavzu: Dializ va uning ahamiyati bilan tanishish. Oqsillarni dializ qilish .

Darsning maqsadi. Talabalarga dializ haqida tushuncha berish, laboratoriya sharoitida oqsillarni dializlash usullari bilan tanishtirish.

Kerakli asbob va reaktivlar: diametri 4-5 sm li probirka, stakan, shisha tayoqcha, voronka, pipetka, probirkalar, filtr qog’oz, kollodiy, mis sulfatning 1 % li eritmasi, natriy xloridning 7 % li eritmasi, ammoniy sulfatning poroshogi, million reaktivi, kumush nitratning 1 % li eritmasi.

Ishni bajarilishi:

Kollodiydan dializ xaltacha tayyorlash. Maxsus keng va quruq probirkaga 5-6 ml kollodiy solinadi. Probirka asta-sekin aylantirilib, undagi kollodiyni probirka devorlariga yuqtiriladi. Probirkada ortib qolgan kollodiyni qaytarib o’zining idishiga quyiladi. So’ng probirkadagi kollodiyni bir joyda to’planib qolmasligi uchun uning og’zini pastga qaratib sekin-sekin aylantiriladi va 1-2 minut quritiladi. Probirka ichida kollodiydan hosil bo’lgan parda qurigach, unga yana 5-6 ml kollodiy solib, yuqoridagi tartibda, 5-6 minut quritiladi. So’ng probirkaga distillangan suv solib, hosil bo’lgan parda sekin ajratib olinadi. U xaltacha shaklida bo’ladi. Kollodiy xaltacha distillangan suvda saqlanadi.

Muskullardan oqsillarning tuzli fraktsiyasini olish.10-15 g muskul to’qimasini yaxshilab maydalab, chinni havonchaga solinadi. Uning ustiga osh tuzining 7 % li eritmasidan 30-40 ml solib, 10-15 minut eziladi. So’ng havonchadagi suyuqlik ikki qavat dokadan suziladi. Dokada qolgan qismini tashlab, undan o’tgan suyuq qismini (oqsil eritmasini) ish uchun saqlab qo’yiladi.

Dializlash. Kollodiy xaltachasidagi distillangan suvni to’kib tashlab, unga muskul oqsilining tuzli eritmasidan 10-15 ml solinadi. Xaltacha og’zini shisha tayoqcha bilan qisib, ularning ikki tomonidan qisib bog’lanadi. Shundan keyin 200 ml li stakanning 3/4 qismiga distillangan suv solib, unga oqsil eritmasi solingan xaltachani tushirib (osib) qo’yiladi. Xaltachaning ko’p qismi suvga botib turishi kerak. Stakandagi suv har 10-15 minutda almashtiriladi. Har safar suvni almashtirishdan oldin undan ikkita probirkaga 2 ml dan olib, oqsil va xloridlarga xos sifat reaksiyalari bajariladi.

Birinchi probirkadagi 2 ml aralashmaga kumush nitratning 1 % li eritmasidan 2 ml solinadi. Hosil bo’lgan oq cho’kma (kumush xlorid) oqsil bilan aralashgan xloridlarning suzilib, distillangan suvga o’tganligidan dalolat beradi.

Ikkinchi probirkadagi 2 ml aralashma bilan biuret reaksiyasi o’tkaziladi. Reaksiya natijasiz bo’ladi. Xaltacha suvda 1,5-2 soat turgandan keyin uni suvdan olib, ichidagi cho’kmali suyuqlik qog’oz filtr orqali filtrlanadi. Filtrda globulin qoladi, filtratga esa albumin o’tadi. Ularning har ikkisi ham oqsil ekanini rangli reaksiya yordamida isbotlash mumkin.