Reja Naqqoshlik san`at fanining maxsad va vazifalari. Naqqoshlik san`atning inson xaetida tutgan urni. Naqqoshlik san`atning kelib chikishi rivojlanishi Naqqoshlik san`atga oyd adabietlar

1- Mavzu: Kirish Qoraqalpoq naqqoshlik sanatining rivojlanish tarixi..

Reja

1.Naqqoshlik san`at fanining maxsad va vazifalari.

2.Naqqoshlik san`atning inson xaetida tutgan urni.

3.Naqqoshlik san`atning kelib chikishi rivojlanishi

4.Naqqoshlik san`atga oyd adabietlar

Adabietlar.

1Kadrlar tayerlash milliy dasturi. //Barkamol avlod O’zbekiston taraqqietining poydevori. T. Shark 1997

2. Bulatov S. O’zbek xalq Naqqoshlik bezak san`ati. T.Mexnat 1994

3. A.Allamuratov Karakalpakskaya narodnaya vishevka N-1977

Maruza

O’zbek xalqining kup asrlik tarixida xalq Naqqoshlik bezak san`ati turlari boy va rang-barang madaniy merosimizning eng ajoyib va ommaviy kismini tashkil etadi. O’zbek diyorida vujudga kelib gullab-yashnagan san`at turlari bemisl va betakrorligi bilan dunyoga mashxur.Bunday kamolot va tarkkiyot boskichlari xakida fikr yuritadigan bulsak, o’zbek Naqqoshlik bezak san`ati turlarining shox ildizlari insoniyatning bolaligi, yani iptidoiy jamiyatga borib takalishining guvoxi bulamiz.

O’lkamiz zaminidagi tarix katlamlarini kazishlar natijasida topilgan yodgorliklarning guvoxlik berishicha, insonning jismiga badiy ishlov berishi usulida buyum yaratish faoliyati tosh asridayok boshlangan bulib,asrlar osha xozirgacha dovametip kelmokta

Naqqoshlik-badiy bezak san`ati-san`atning teatr, kino, musika, tasviriy san`at turlari katori mustakil ahamiyat kasb etadi. U uz nomiga kura amalietda, ya`ni turmushda kullanadigan bezak san`ati ma`nosini anglatadi. Naqqoshlik-badiy bezak turli xil buyumlar, kuchalar, maydonlar, istirokat boglari, ishlabchikarish korxonolari, o’quv-tarbiyaviy muassasalar, sport va madaniy inshootlarni bezatish bilan boglikdir. Shuningdek. U kiyim-kechaklar, zargarlik buyumlari bezagini ham uz ichiga oladi. Naqqoshlik-bezak san`ati kishilar turmishida shunchalik keng kullanadiki, usiz turmushni tasavvur etish kiyin.

Naqqoshlik-badiy bezak san`ati idish-tovoklar, kiyim-kechaklar, mebel`, inter`er, ekster`er bezagi, gazlomolar bezagi va boshka turli bezaklarda kullanadi. Naqqoshlik-bezak san`ati nixoyatda kadimiy bulib, u kishilarning mexnat faoliyatlari va extiejlari bilan boglik xolda paydo bulgan, san`atning bu turining daslabki nomunalari tosh asrida paydo bulgan deb taxmin kilinadi. Uygonish davrigacha u uy hunari shaklida, keyin xalq badiy hunarmandchiligi tarikasida shakllandi. Shaxarlarda Naqqoshlik-bezak buyumlari maxsus korxonolarda ishlab chikiladigan buldi. Asta sekin xalq hunarmandchiligi buyumlari orasida yuksak badiy saviyada ishlanganlari ham paydo buldi. Natiyjada, ular Naqqoshlik san`at namunalariga aylandilar. Turmushda foydalanish uchun taerlanadigan buyumlarning barchasi Naqqoshlik san`atga kiradi deb bulmaydi. Turmush uchun muljallangan kiyim-kechak, idish-tovokNaqqoshlik san`at buyumiga aylanishi uchun ularga ma`lum talablar kuyildi. Ya`ni, ular yuksak badiy saviyada bajarilishi lozim. Bunda ularning tuzulishi, shakli, bezak kompozitsiyasi, ranglari, materiali nazarda tutiladi. Bu talablarga javob bermagan takdirda, ular hunarmandchilik buyumi katoridan urin oladi. Shuningdek, tikuv mashinalari erdamida taerlanadigan buyumlar ham Naqqoshlik san`at namunalari bula olmaydi. Chunki, ular yukoridagi talablarga tula javob berolmaydi.

Jaxondagi xar bir xalqning uziga xos Naqqoshlik bezak san`ati bor. Masalan, Xitoyda chinnisozlik, Rossiyada matreshka uyinchoklar yasash, Turkmanistonda gilamchilik, Boltik buyi mamlakatlarida dasturxon va sochiklar tikish, O’zbekistonda esa kulolchilik, misgarlik, chinnisozlik, kashtachilik taraqqiy etdi. Shunisi dikkatga sazovorki, Naqqoshlik-bezak san`atida xar bir buyumni taerlashda xar bir xalq uz materiali, uz texnologiyasi, ish uslublari, bezak gullari va ranglarini kullaydi. Naqqoshlik-bezak san`atining asosiy maksadi kishilar yashaydigan muxitni va uzini urab olgan buyumlarni chiroyli kilishdan iborat. San`atning bu turida guzallik va kullanish (foydalilik) birligi degan ibora bor. U buyumlarni faqat turmushda kullanilgandagina guzal bulishi mumkinligini bildiradi. Xatto, ayrim buyumlar bezaksiz bulganda ham guzal va badiy bulishi mumkin. Bunda bu buyumning shakli va materiali katta ahamiyat kasb etadi. Uzingiz tasavvur etib kuring, biron bir usta nixoyatda ajoyi bir shakldagi, tuzilishdagi, rangdagi, bezakdagi buyumni yaratgan. U xar jixatdan kishilar e`tiboroni uziga tortdi. Lekin undan amalietda foydalanib bulmasa, u narsaning guzalligi ham bulmaydi. Masalan, pielani chaynakdek kattalikda nixoyatda bezakdor kilib ishlansa, undan xech kim foydalana olmaydi. Ya`ni, u chiroyli bulishi mumkin emas. Naqqoshlik-bezak san`atida shakl muxim ahamiyat kasb etadi. Agarda buyum xar jixatdan maksadga muvofik ishlansa-yu, uni shakli topilmasa u ham chiroyli eki badiy xisoblanmaydi. Masalan, palov uchun muljallangan sopol laganni togora eki chelak shaklida ishlal mumkin emas. Chunki, u laganni vazifasiga mos tushmaydi. Palovni togoradan kul bilan olib eyish ma`lum kiyinchiliklarni keltirib chikaradi. Shuning uchun ham Naqqoshlik-bezak san`ati buyumini yaratishda buyum shaklini, uning vazifasidvn eklib chikkan xolda taerlanishi lozim.

Naqqoshlik-bezak san`ati buyumlarini taerlashda uni materialini tug`ri tanlash katta ahamiyat kasb etadi. Masalan, lagan va pielani eg`ochdan, xontaxta va kursilarni toshdan, kiyim-kechaklarni loy eki ganchdan tayerlash maqsadga muvofiq emas. Chunki, bu materiallar shu buyumlarning oziq-ovqat eki ichimlik solinishini hisobga olish lozim. Usta lagan tayerlaydigan bo’lsa, uni metaldan eki toshdan tayerlamaydi. Chunki, lagan metaldan tayerlansa birinchidan og`ir bo’ladi, ikkinchidan unga suzilgan ovqat tez sovip qoladi.Uni yuvish va tozalash ham ma`lum qiyinchiliklarga ega. Naqqoshlik san`atda ustalar yasaladigan buyumning vazifasiga qarab, mavjud barcha materiallardan foydalanadilar. Ular to’proq, tosh, suyak, eg`och, gazmol, ganch, metal va boshqalar. So’nggi vaqtlarda sintetik materiallar ham keng qo’llanilmoqda.

Naqqoshlik-bezak san`atini rangsiz tasavvur etish qiyin. Ayrim ustalar buyummaterialiga (masalan, eg`ochga) ishlov berib, ularning ta`sir kuchini oshirsalar, boshqa ustalar bo’yeqlar erdamida buyumlarga rang berib ularning ko’rkini ochadilar. Amliy-bezak san`ati buyumlariga rang berishda ustalar yuqorida qayd qilinganidek, ularning vazifasidan ishlatilgan materiallaridan kelib chiqadilar. Shuningdek buyumlar kaysi maksadda kimlar uchun, kaysi vaktda, kaerda ishlatilishiga karab rang tanglaydilar. Masalan, kiyimlar uchun rang tarlaganda, ular kaysi jinsdagilar, kaysi eshdagilar, kaysi vaktda kiyilishi (bayram, tuy kunlari, motam kunlari, xizmat vaktida v.b)ga e`tibor beriladi. Masalan, bayram va tuylarda kiyiladigan kiyimlarda kuvnrk va jangdor ranglar ishlatilsa, kundalik kiyimlarda vazminlik, xotirjamlik xislarini uygotuvchi ranglar kullaniladi. Kasalxona inter`erini bezashda foydalanib bulmaydi. Chuki, ranglar odamlarga turgicha ta`sir kursatadilar. Shu maksadda kasalxonalarning bezagida kuprok kasallarni tinchlantiruvchi, engil, tinik ranglar ishlatilsa, o’quv yurtlari va ishlab chikarish korxonalarida kishilarni xaejonlantiruvchi, tetiktashtiruvchi, jonlantiruvchi ranglar kullaniladi. Bayram kunlari kiyimlarni tayerlashda ularga ilik ranglarni berilishining sababi kiyimlarni kurgan odamlarda kutaringilik, kuvonch xosil kilish nazarda tutiladi. Kundalik kiyimlarda bunday ranglar ishlatilsa, uar odamlarni tez charchatadi va bezovtalantiradi. Xullas ranglar shunday kushga egaki xattoki komakxona devorlari erkin, engil, ilik ranglar bilan buelgan tagdirda u kishilarda kamokxona emas, madaniyat muassasining birosiga kirilgandek tasurat koldiradi.

Naqqoshlik bezak san`ati buyimlarida yana bir muxim jixat ularning ulshovlari xisoblanadi. Bu degan suz Naqqoshlik bezak san`ati buyumini yaratuvchi xar bir usta yaratilajak buyumning vazifasini e`tiborga olib, uning ulshovini tugri olishligini bildiradi. Xususan, choynakni xumdek kattalikda, suzanani dastrumoldek eki aellar tokinchoklari solinadigan kutichani sandikdek ulchovda yasash mumkin emas. Aks xolda ular foydalanish uchun eroksiz bulib koladi.

Shunday kilib, Naqqoshlik san`at buyummlari ularning vazifasi, shakli, bezagi, materiali, rangi, ulchovlariga rioe kilishni talab etadi. Shundagina bu buyumlar kishilarni xaejonlantiradi, tulkinlantiradi va ularga zavk bagishlaydi.

Xozirda Naqqoshlik bezak san`ati ikki yunalishda rivojlanmokda.

1. Badiiy hunarmandchilik bu yo’nalishga ayrim korxona, zavod, fabrikalar kiradi. Buxoradagi zarduzlik buyummlari, Xivadagi gilamduzlik, Rishtondagi sopolsuzlik korxonalari shular jumlasidandir.