Reja: Masshtabni hisoblash. Masshtabning tasvirlanishi. Masshtabni tanlash

Mavzu:Masshtab Yer sharini kichraytirish
Reja:
Masshtabni hisoblash.
Masshtabning tasvirlanishi.
Masshtabni tanlash.
Har qanday kartalar masshtabda chizilgan, ya’ni ular haqiqiy o‘lchamga nisbatdan kichiklashtirilgan holda chiziladi. Bu kartadan foydalanishni oshiradi; masshtab Yer sharini tushunarli va ishlasa bo‘ladigan holatga keltiradi. Karta masshtabi bu kartadagi o‘lchamni haqiqiy hayotdagi o‘lchamiga nisbati hisoblanadi.Sonli masshtab o‘zaro aloqadorlikni bildiradi. Misol uchun 1/1000000 yoki 1/24000. Bu haqiqiy holatni 1000000 dan biri yoki 24000 dan birini bildiradi. Biz karta yaratganimizda masshtab geografik bir bo‘lak hisoblanadi.
Yirik masshtab va mayda masshtab atamalari ko‘pincha o‘zaro aloqador hisoblanadi. Yirik masshtabli kartalar kichik maydonni batafsil ma’lumotlar bilan beradi; mayda masshtabli karta katta hududni kamroq ma’lumotlar bilan tasvirlaydi. Shundan kelib chiqib atlasdagi dunyo kartasi kichik masshtabda va atlasdagi shahar kartasi yirik masshtabda beriladi.
Yirik yoki mayda masshtab o‘zaro nisbiy atama hisoblanadi; shu bois yirik yoki kichik masshtabda muqim qilib belgilanmagan. Atlaslardagi dunyo kartasi mayda masshtabda tuziladi. Shunga qaramay topografik kartalari yirik, o‘rta va kichik masshtablarga bo‘linadi. Sonlar qiymati qancha katta bo‘lsa masshtab shuncha kichik bo‘ladi
Karta masshtabi odatda hisob-kitob qilinadi. Kartada keltirilgan kasr masshtab va nomli masshtab, chiziqli masshtab yoki kartaning masshtabi noaniq bo‘lsa, kartograflar tomonidan masshtab aniqlanishi kerak. 5.1-jadvalda bir holatdan ikkinchisiga o‘tish holatlari berilgan.
Bu kartada bir maydonni turli masshtablarda ko‘rsatilgan
Kartalarda masshtabning ko‘rsatilishi 3 xil yo‘l bilan namoyon bo‘lishi mumkin. Odatda topografik kartalar va atlaslarda masshtabning 3 xil shaklini o‘z ichiga oladi. Grafik masshtab ingliz va metrli o‘lchamda ko‘rsatilishi mumkin. Tematik kar- talar, axborot beruvchi davriy nashrlar va gazetalarda ko‘p hollarda grafik masshtablardan foydalaniladi. Nima uchun degan savol yuzaga keladi. Chunki, kartograflar har doim ham kartaning aniq o‘lchamiga amin bo‘lishmaydi.
Karta uchun masshtabni topish muhim omil hisoblanadi: kartanining predmeti va maqsadi, ma’lumotning qayta yechimi, kartaning foydalanuvchiga muhimligi va maxsus format.
Kartani loyihalash uchun navigator, mototsikl va velosiped muhim detallar hisoblanadi, uning loyihasida suv havzalari, milliy parklar va reaksion hududlar umumiy ko‘rinishda ko‘rsa- tiladi.
Ma’lumotning detallarini tasvirlanishida karta- ning masshtabini topish muhim omillardan biri hisoblanadi, shundan keyin aniq masshtab kattaroq bo‘ladi, ma’lumotlar qatori kamroq bo‘ladi. Sahifaning format vaqtlari maxsuslanadi va kartada uning chetlari ham ko‘rsatiladi. Kartadan foydalanishda asosiy muommo loyihalash paytida turli masshtablardan foydalanilganligi bo‘ladi. Bu muommo gazetalarda, kunlik nashrlarda va veb-sahifalarda ommaviy holatda e’lon qilinadi, bir o‘lchamli foydalanishda alohida yoki agentlik jihatlari nashrdan chiqariladi, chetki qismiga siyohli qatorlar kamayib ketadi
Bill Bryson «Walk Woods» jurnalida juda ham kichik masshtablardan foydalanib ommaga namoyon qiladi.
Brysonning aniq tushunchasi bo‘yicha masshtabni topishda aniq hisoblarni joriy qilish lozim bo‘ladi. Boshqa bir tomondan qaraganda foydalanuvchi kartadan muhim kengliklarni topishni xohlaydi, shunda umumiy joylashuv 1:100000 masshtabdan kattaroq bo‘ladi.
Ranglar kuchli vizual effektlarni tasvirlaydi. Bu esa kartaning har xil elementlarini o‘qishda, kartadan foydalanuvchilarning e’ti- borini qaratishga yordam beradi. Ranglarni loyihalash ishlarini bajarish, moslashuvchanlikni (o‘zgarishni) ta’minlaydi; u yerning shaklini farqlashda, quruqlik bilan suvni farqlashda hamda kate- goriyalarga ajratishda ham muhim ahamiyatga ega. Masalan, yo‘llar va temiryo‘llar qurilishi, qishloq va shahar yo‘llari, o‘simlik turlari.
Ranglarning inson ruhiyatiga fiziologik ta’siri:
Qizil — qo'zg'atuvchi, elituvchi, serharakatlikka undovchi, sin- guvchi rang hisoblanadi. Butun organizmni hakatlantiradi, qon bosimini oshiradi, nafas olishni tezlashtiradi.