3. Masshtab: Yer sharini kichiklashtirish, kompilyasiya va generalizatsiya 1.Karta elementlarining dizayni (kompozitsiyasi). Asosiy elemenlar Proeksiya timsollashtirish va shunga o’xshash ishlar xaqida qarorlar qabul qilingandan keyin, karta elementlarining kompazittsiyasi yoki joylashuvi boshlanishi kerak. Kartograf predmet soxasi, nomi, legendlar, masshtab integatri, koordinatalari to’ra yoki strelka, qo’shimcha matn, ramka/chegara va qo’yiladigan narsalar kabi asosiy elementlar bilan
ishlash kerak (2.15-rasm). Bu hamma elementlar ham bir kartadan tasvirlanmaydi.
2.14-rasm. Vizual fikirlash eskizlarining minyaturasi
rasm. Karta dizaynini tuzish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan elementlarga ega umumiy karta Ob’yekt maydoni
Ob’ekt maydoni qoydaga ko’ra vizual ierarxiyaning asosiy elementidir, ya’ni saxifadagi eng muxum elementdir va u saxifaning vizual markaziga joylashtiriladi. U shuningdek kadr ichidagi kenglikning eng katta qismini egallaydi. Ko’pincha uning intelektual ierarxiyadagi joyi 2.13-rasmda ko’rsatilgani ka’bi predmet soxasini asosini uning atrofidagi narsalardan yuqori ko’tarish uchun ta’minlanadigan soxa ka’bi grafik metitlar bilan takidlab ko’rsatiladi. Rasmga qarab yer atrofilardagilardan baland. Karta shuningdek xudud uchun “joy xissiyotini” ta’minlashi kerak.
Kartaning mavzusi Ko’plab kartalar nomga ega. Agar karta bitta o’zi bo’lsa uni kitobga emas aloxida varaqqa bosib chiqariladi, kartaning nomi karta varag’iga yozib qo’yilishi kerak; agar karta kitobga, xisobotga, disertatsiyaga bosib chiqarilsa, unda kartaning nomi kartaga yoki ilyustratsiyaning pastki qismiga sarlovxa sifatida aks ettirilishi mumkin. Yozuv karta nomini tushuntirishi yoki aniqlashtirilishi mumkin.
Karta nomlarini ko’rib chiqishda 3 ta narsa bor: shakillantirish, joylashtirish va shrift rusumi shakillantirishni o’quvchini karta mavzusi, shuningdek kitob yoki yozilgan manoli nomi bilan tanishtiradi. Shakillantirish va rum turlari 3-bobda ko’rib chiqiladi.
Karta nomini joylashtirish karta maketining bir jismi xisoblanadi.
Ko’pchilik kartaning nomi kartaning yuqori qismiga joylashtirishi mumkin emas deb xisoblasa xam u saxifaning xoxlagan joyiga joylashtirishi mumkin, faqat bunda kartaning nomi vizual ierarxiyada turishi kerak.
Qoidaga ko’ra bu kartadagi eng muxum shakillantirish va muvozanatlashtirilgan kompazitsiyani yaratish kerak. Karta zonasi shakli ko’puncha kompazitsiyada sarlovxa uchun tabiy joyda ta’minlaydi. 2.16- rasm.
Legenda Legendlar mini dizayn muommolaridir. Sarlovxa dizayni ka’bi legnnd dizayni bir nechta qismlarga egadir: mundarija, matn, joylashuv va rusm. Birinchidan legenddagi xar qanday ramz kartadagi ramz ka’bi ko’rinishi kerak. Masalan miniatyuralashtirish o’quvchini chalg’itishiga olib keladi. (2.17-rasm). Odatda ayniqsa bolalar darsliklari kartalarida qilinadigan va ba’zi ilk kompyuter kartografik dasturlarini ko’rilgan ka’bi kenglik legndasi nomlari shart emas. Bu kartaning nomini “karta” deb qo’yishdek gap; u ortiqcha isoblanadi. Garchi bu bolalar kartasiga o’quv qo’llanmasi bo’lib xizmat qilsa xam kenglikni bekorga sarf qilishdir. Legendning nomi karta ob’ ekti xaqidagi batafsil axborotni taqdim qilishi mumkin va materialni legendga tushuntirishi kerak. 2.18-rasm. Masalan agar karta Qo’shma Shtatlardagi o’rtacha daromadni ko’rsatadigan bo’lsa legend “daromad, dollirda” deb omlanishi kerak yoki agar kartaning nomi shunchaki “davlatdan keladigan daromad bo’lsa” legendning nomi “o’rtacha daromad, dollirda” bo’lishi mumkin. Bizning maqsadimiz aniqlikdan iborat. (3-bobga qarang).
Legendlarni joylashtirish boshqa dizayn elementlari ka’bi muozanat va oppoq kenglik bilan belgilanadi. Garchi ba’zi kompaniya va agentliklar karta serialari uchun o’zlarining yo’riqnomalari ta’minlanadi. Tamoyillarni yaratishi mumkin bo’lsa xam legendni jylashtirish bo’yicha umumiy foyda yo’q. Legenda yozuvi rusimi nomlariga va ka’bi bo’lishi mumkin emas, lekin shiriftlar bir birini to’ldirishi kerak. Ba’zishriftlar birgalikda yaxshi ishlamaydi (3-bobga qarang).
