|
OZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HAM ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
AJINIYAZ ATINDAGI NOKIS MAMLEKETLIK PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI
Matematika ham Informatika fakulteti
Matematika ham Informatika qaniygeligi 1-V kurs talabasi
Jańabergenova Gulzamiranin
“O'zbekstannin eń jańa tariyxi” paninen
O'z betinshe jumisi
Tema: G'arezsizlik jillarinda Qaraqalpaqstan Respublikasi.
Qabilladi:. ______________
Tayarladi: Jan'abergenova G
Reje:
Qaraqalpaqstan Respublikasinin garezsizlik rawajlaniwi.
Joqargi mamleketlik hakimiyat organlarinin qaliplesiwi.
Ilim ham madeniyat tarawindagi reformalar.
Ekologiyaliq mashqalalar han olardi sheshiw ilajlari.
Qaraqalpaqstan Respublikasinin mamleketlik suvereniteti haqqinda Deklaraciya.
Ozbekstan ham Qaraqalpaqstan garezsizligi ushin gures 1980-jilardin aqirinda adewir kusheydi. Ogan Ozbekstan Respublikasinin basshisi I. A. Karimov basshiliq etti. Ol ele SSR tarqamay turganda-aq xaliqlardin ozligin belgilew boyinsha sotsialliq-ekonomikaliq ham siyasiy-ruwxiy tarawda bir qatar ilajlardi iske asira basladi. 1990-jili 14-dekabrde Qaraqalpaqstan Respublikasinin Joqargi Kenesinin tortinshi sessiyasinda Qaraqalpaqstan Ozbekstan quramindagi Suverenli Respublika dep Deklaraciya qabil etildi. Bul Deklaraciya kop milletli Qaraqalpaqstan xaliqlarinin tilek ham armanlarinin iske asiwi edi. Usi kunnen baslap Qaraqalpaqstan Suverenli Respublika dep atala basladi. Bul Deklaraciya jergilikli gazetalarda jariyalandi.
Qaraqalpaqstannin kop milletli xaliqinin tagdiri ushin tariyxiy juwapkershilikti seze otirip, onin erkin bildirip, SSSR din barliq milletleri menen xaliqlarinin suverenli huqiqlarina hurmet korsetip, har bir xaliqtin oz tagdirin ozi belgilew boyinsha ajralmas huqiiqina tiykarlanip otirip, SSSR, Ozbekstan SSSR ham Qaraqalpaqstan SSSR Konstitutsiyasina qayshi keletugin, Qaraqalpaqstan SSSRinin maplerin shekleytugin burin qabil etilgen aktlerdi qayta qarap shigiwdi Ozbekstan SSSR Joqargi Sovetinen ham Ozbekstan SSSR Prezidentinen otinish ete otirip;
Xaliqlardin siyasiy, ekonomikaliq, sotsialliq ham ruwxiy jaqtan rawajlaniwi, Aral tenizinin qaytip ketiwine payda bolgan ekologiyaliq mashqalalardi sheshiw haqqinda gamxorliq korsete otirip, ekologiyaliq apatshiliqtin nagiz orayinda jasawshi, avtonomiyali respublika puqaralarinin kuta tomen turmis darejesin, onin ekonomikaliq jaqtan artta qaliwshiligin esapqa ala otirip, avtonomiyali respublika statusinin oni bunday bilay da rawajlandiriw maplerine saykes kelmeytuginligin korsete otirip;
A-variant SSSR Federaciyasinin subekti sipatinda Qaraqalpaqstan mamleketlik suverenitenin jariyaladi ham oni Ozbekstan SSRina kiretugin Suverenli Sovet Respublikasi etip qayta duzedi.
B- variant Qaraqalpaqstannin mamleketlik suverenitetin jariyalaydi ham oni SSSR Federaciyasinin subekti sipatinda Qaraqalpaqstan Suverenli Sovet Respublikasi – Qaraqalpaqstan Respublikasi etip qayta duzedi.
Bul Deklaraciya 1991-jil avgusttagi Ozbekstannjn garezsizligi haqqindagi Nizamda tastiyiqlnadi. Onda Ozbekstan Qaraqalpaqstan Respublikasinin jerinin bolinbes putin boliwin ham Suverenli boliwi nizamli turde moyinladi. Nizamda eki respublika arasindagi qarim-qatnas eki tarepten duzilgen kelisim arqali ten huqiqliq tiykarinda duziliwi mazrede tutildi. Qaraqalpaqstan Respublikasinin tiyisli nizamliliqqa, yagniy elde jurgizilgen galaba xaliqliq referendumga muwapiq Ozbekstannin quraminan oz erki menen shigip ketiwge huqiqli ekenligi belgilendi. Usinday juda ahmiyetli nizamli rejeler 1992-jildin 8-dekabrinde qabil etilgen Ozbekstan Respublikasinin Konstitutsiyasina (70-75-stayalar) kirdi.
Bul qaraqalpaq xalqinin ozin-ozi taniw, oz aldina rawajlaniw huquqin hurmetlegenlikten, ozinin milliy mamleketligin duziwdegi tutqan ornin moyinlawin korsetedi. Bunnan tisqari Ozbekstan Respublikasinin Konstitutsiyasinda «Qaraqalpaqstan Respublikasinin suverenligin Ozbekstan Respublikasi qorgaydi» (70-statya) delingen. Bul Konstitutsiya boyinsha «Qaraqalpaqstan Respublikasinin har bir puqarasi Ozbekstan Respublikasinin da puqarasi bolip tabiladi». Demek, bul Qaraqalpaqstan xaliqlarinin huqiqlari Ozbekstan xaliqlarinin huquqi menen ten degen soz. Qaraqalpaqstan Respublikasinin jeri, shegarasi onin ozinin kelisimisiz ozgertilmeydi. Ol ozinin basqariw ham jaylasiw duzimi boyinsha maselelerdi ozi sheshedi.
Ozbekstan Respublikasinin Konstitutsiyasi Qaraqalpaqstan Respublikasina tagi da bir artiqmashliqlar beredi. Maselen, nizam shigariw baslamasina huqiq Oliy Majlis ham Ozbekstan Respublikasinin Prezidenti menen bir qatarda Qaraqalpaqstan Respublikasinan, Joqargi organimiz bolgan Respublikanjin Oliy Majlisine deputat bolip saylangan Joqargi Kenes basligi Oliy Majlis basliginin orinbasarlarinin biri etip tayinlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
