Oxirgi besh yilning choraklari bo’yicha mamlakatga

1. 
   misol. Oxirgi besh yilning choraklari bo’yicha mamlakatga
   

turistlar oqimi haqidagi ma‘lumotlari berilgan.

Yillar	1-chorak	2-chorak	3-chorak	4-chorak
2014	109.5	2783.3	10702.9	2694.7
2015	5703.6	9634.8	22218.3	28625.9
2016	40762.4	4012.2	2208.1	3421.6
2017	883.6	1810.8	1972.5	996.3
2018	920.2	1130.3	1899.4	1717.2

Topshiriq:

Kompyuterda MS Exel dasturiy mahsulidan foydalanib:

1. 
   Sirg’anchiq o’rtacha bilan qatorni tekkislang.
   
2. 
   Mavsumiy komponentalarni baholang.
   
3. 
   Berilgan vaqtli qatordan mavsumiy komponentalarni chiqarib tashlab trend tenglamasi – additiv modelni tuzing va modelning xatoligini baholang.
   
4. 
   Berilgan vaqtli qatorni haqiqiy darajalari, tekslangan darajalari, additiv modeldan olingan darajalarini grafikda tasvirlang.
   
5. 
   Additiv model asosida kelasi yilning choraklari, birinchi va ikkinchi yarim yilliklari hamda yil bo’yicha turistlar oqimining sonini prognozlang.
   

Yechish

1. 
   Sirg’anchiq o’rtacha bilan qatorni tekslash uchun MS Exel dasturiga kirib ma‘lumotlarni kiritish uchun ishchi OYNA ochib ma‘lumotlarni kiritiladi(jadvalni ko’rgazmali bo’lishi uchun ma‘lumotlarni A5 katakdan boshlab yozish maqsadga muvofiq, 4.1- rasm). So’ngra ДАННЫЕ va АНАЛИЗ ДАННЫХ buyruqlaridan foydalanib Инструменты анализа darchasi ochiladi va unda Скользящее среднее instrumenti belgilanib OK tugmasi bosiladi (4.1-rasm). Natijada 4.2-rasmdagi oyna hosil bo’ladi.
   

4.1-rasm. Sirg’anchiq o’rtachani buyrug’ini ishga tushirish oynasi.

Скользящее среднее oynasida ma‘lumotlarni kiritishning yuqoridagi tartibiga asosan Входной интервал oynachasiga berilgan ma‘lumotlar joylashgan kataklar raqamlari yoziladi. Интервал oynachasiga o’rtalashtirilayotgan.

4.2-rasm. Sirg’anchiq o’rtachani hisoblash oynasi.

choraklar soni (bizning misolda u to’rtga teng) yoziladi. Входной интервал oynachasiga sirg’anchiq o’rtachaning qiymatlari joylashadigan kataklar raqamlari kiritiladi (jadval ko’rgazmali bo’lishi uchun sirg’anchiq o’rtachaning qiymatlari joylashadigan kataklar raqamlarini berilgan ma‘lumotlar joylashgan katakdan ikkita katak yuqoridan yozish maqsadga muvofiq) OK tugmasi bosiladi, natijada D ustunda sirg’anchiq o’rtachaning qiymatlari hosil bo’ladi (4.3-rasm). So’ngra markazlashgan o’rtachani hisoblash uchun yana xuddi shu tartibda Скользящее среднее oynasiga kiriladi (4.4-rasm) va Входной интервал oynachasiga sirg’anchiq o’rtachaning qiymatlari joylashgan kataklarning raqamlari yoziladi. Интервал oynachasiga markazlashgan o’rtachani hisoblash uchun choraklar soni (bizning misolda u ikkiga teng) yoziladi. Входной интервал oynachasiga markazlashgan o’rtachning qiymatlari joylashadigan kataklar raqamlari kiritiladi va OK tugmasi bosiladi, natijada E ustunda markazlashgan o’rtachaning qiymatlari hosil bo’ladi va natijada berilgan qatorni tekislangan shaklga keltiriladi(4.3-rasm).

4.3a-rasm.Sirg’anchiq

o’rtacha.

4.3b-rasm. Markazlashgan o’rtacha.

4.4-rasm. Markazlashgan o’rtachani hisoblash oynasi.

2.