N xojiyeva, B. Sharipov, sh. Muxsinov

ÓZBEKISTON RESPUBLIKASI INFORMACIYA TEXNOLOGIYALARI HÁM KOMMUNIKASIYALARINI RAWAJLANDÍRÍW WÁZIRLIGI


MUHAMMED AL-XOREZMIY ATÍNDAǴÍ TASHKENT INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI


N. XOJIYEVA, B. SHARIPOV, SH. MUXSINOV,
O. RO'ZIBAYEV, S. MUMINOV


PROGRAMMALÍQ TÁMINAT QURILMASI HÁM EVOLYUCIYASI


OQIW QOLLANBA
TASHKENT – 2022
N. Xojiyeva, B. Sharıpov, Sh. Muxsinov, O. Ro'zibayev, S. Muminov. Programmalıq támiynat apparatı hám evolyusiyasi. Oqıw qollanba.- T.: Baylanısshı, 2022.- 285 bet.

Usı oqıw qollanbada programmalıq támiynattı konstruksiyalaw tiykarları ashıp berilgen. Qollanbada konstruksiyalawdıń principlerı usınıs etilgen, konstruksiyalawdıń tiykarǵı elementleri klassifikaciyası ko'rsetilgen, programmalıq támiynattı islep shıǵıw metodologiyalari ko'rip shıǵılǵan.

Oqıw qollanba 5330600 - Programmalıq injiniring bakalavriat tálim baǵdarında oqııp atırǵan studentlerine usınıs etiledi.

Tashkent informaciyalıq texnologiyaları universiteti oqıw -stilistik Keńesi tastıyıǵı tiykarında baspadan shıǵarılǵan.

Recenzentler:
Sh. M. Gulyamov - Islam Karimov nomidagi Tashkent davlat texnika
unversiteti “Islep chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish” kafedrası professorı, t. f. d.
A. T. Raxmonov.- Muhammad al-Xorezmiy atındaǵı TATU, “Sistemalı hám
ámeliy programmalastırıw” kafedrası dotsenti, texnika pánleri kandidati

Tashkent informaciyalıq texnologiyaları universiteti, 2022.

Kirisiw

“Hár qanday aqmaq kompyuter

túsinetuǵın kod jazıwı múmkin.
Jaqsı programmistler adamlar
túsinetuǵın kod jazadılar”.
Martin Fouler (1999 )

Biz óz aldımızǵa mámleketimizde Úshinshi Renessans tiykarın qurıw sıyaqlı ullı maqsetti qoyǵan ekenbiz, onıń ushın jańa Xorezmiylar, Beruniyler, Ibn Sinolar, Ullıbeklar, Sortaiy hám Boburlarni tárbiyalap beretuǵın ortalıq hám sharayatlardı jaratılıwmasımız kerek. Bunda, áwele, tálim hám tárbiyanı rawajlandırıw, saw turmıs tárizin qarar taptırıw, ilim hám innovasiyalarni taraqqiy ettiriw milliy ideyamizning tiykarǵı ústinleri bolıp xizmet etiwi kerek.

Házirgi waqıtta jámiyeti informaciya kommunikasiya texnologiyalarsız qıyallıq etip bolmaydı. Ulıwma alǵanda, hár bir mámleketti rawajlanıwın zamanago'y informacion-kommunikasiya texnologiyaların tarawlarǵa engiziliwi menen bahalaw múmkin. Mámleketimizde xam bunıń ushın bir Katar jumıslar ámelge asırılıp kelinip atır. Atap aytqanda, xukumatimiz tárepinen zamanago'y informacion-kommunikasiya texnologiyaların engiziw hám rawajlandırıw (21. 03. 2012 jıldaǵı PQ-1730 ), informacion-kommunikasiya texnologiyaları salasında kadrlar tayarlaw sistemasın jáne de jetilistiriw (26. 03. 2013 jıldaǵı PQ-1942), programmalıq támiynat quralları islep shıǵıwshılardı xoshametlewdi jáne de kúsheytiw (20. 09. 2013 jıldaǵı PQ-2042) boyınsha ilajlardı keltirip o'tiw múmkin.
Bunnan tısqarı, “Ózbekstan Respublikası Informaciya Texnologiyaları hám Kommunikasiyaların Rawajlandırıw ministrligin sho'lkemlestiriw tuwrısında”gi (04. 02. 2015 jıl PF-4702) Ózbekstan Respublikasınıń Prezidentiniń Pármanında jańa islengen ministrliktiń tiykarǵı wazıypalarınan biri etip “básekiles programmalıq o'nimlerdiń mámleketimizde islep shıǵarılishini hám ishki bazarın hám de alarǵa ko'rsetiletuǵın xızmetlerdi rawajlandırıwǵa ko'meklesiw jáne onıń muwapıqlashtirilishini támiyinlew, ekonomikanıń real sektorı tarmaqlarında hám qarıydarlarda zamanago'y programmalıq o'nimler, informaciya sistemaları hám informaciya resurslarini engiziw” etip belgilengen. Ekenin aytıw kerek, házirgi kúnde programmalıq támiynat yamasa programmalıq o'nimdi jaratıw programmalıq támiynat islep shıǵıwshı qánigeler jámááti arqalı ámelge asıriladı. Ulıwma alǵanda, xozirda, hár bir programmalıq támiynat yamasa programmalıq o'nimdi islep shıǵıwǵa ámeliy jaybar retinde qaraw múmkin. Sebebi, hár bir islep shıǵılǵan programmalıq támiynat qandayda bir bir tarawdaǵı (social, ekonomikalıq, sanaat, xalıq xojalıǵı hám basqalar ) málim bir shınıǵıwalalardi sheshiwge jo'neltirilgen baladı.
Programmalıq támiynattı islep shıǵıwǵa sistemalı hám kompleks jantasıw programmalıq injiniring (Software Engineering) túsinigin keltirip shıǵardı. Kelińler, programmalıq injiniring túsinigin payda bolıwı sebeplerine toqtalıp o'teylik. Programmalıq támiynattı islep shıǵıw iskerligin rawajlanıwın programmalıq támiynat penen baylanıslı bolǵan bir Katar shınıǵıwalalardi payda bolıwı hám alardı sheshiw ushın ámelge asırılǵan jumıslar arqalı anıqlama beriw múmkin. Programmalıq támiynattı islep shıǵıw boyınsha payda bolǵan tiykarǵı máseleler to'mendegilerden ibarat bolǵan :
- dasturiy támiynat tán-bahasınıń júdá joqarılıǵı ;
- talab atırǵan programmalıq támiynattı jaratıwdıń quramalılıǵı ;
- dasturiy támiynattı islep shıǵıw processlerin basqarıw hám boljaw boyınsha zárúrat payda bolıwı hám t. b.
Programmalıq injiniring - bul programmalıq támiynat islep shıǵıwdı natiyjeliligin asırıw hám optimallastırıw menen shuǵıllanatuǵın ámeliy pán bolıp, al programmalıq támiynattı jaratıwdı proektlestiriw (analiz qılıw ), islep shıǵıw, engiziw hám baqlawdı ilimiy tiykarlanǵan usılların óz ishinde sáwlelengenlestirgen. Bul oqıw stilistik kompleksde programmalıq injiniring túsinikleri, programmalıq támiynat jasaw sikli, programmalıq támiynat islep shıǵıwdıń modelleri hám texnologiyaları, programmalıq támiynat arxitekturası, programmalıq támiynattı testlew hám tekseriw jolları, programmalıq támiynattı islep shıǵıw daǵı extimolli jaǵdaylar hám alardı saplastırıw jolları hám usılları, programmalıq támiynat sapası, programmalıq támiynattı islep shıǵıw hám testlew boyınsha standartlar máseleleri aytılǵan.

1.