|
§ 1. 2. Programmalastırıw konstruktorlıq jumısı retinde
Búgingi kúnde informacion-kommunikaciya salasın rawajlandırıwdıń hasası esaplanǵan programmalıq o'nimlerdi islep shıǵarıw milliy ekonomika rawajlanıwınıń zárúrli shárti retinde bo'lek áhmiyetke iye bolıp atır. Turmısımızdıń hár iskerlik tarawında aktiv qollanılıp atırǵan informaciya almasinuv texnologiyalarınan nátiyjeli paydalanıw alardaǵı programmalıq támiynatlardıń ayriqshalıǵı, ko'pshilikke arnalǵanlıǵı hám innovciyalıq jańalıǵına baylanıslı.
Programmalastırıw bul kompyuterge buyrıqlar beriw bolıp tabıladı. Mısalı, qandayda bir web-sayt tayarlanıp atır jáne bul jaǵdayda onı tayarlaw ushın kompyuterge buyrıqlardı jazıw kerek. Tek kompyuter o'zbek tilin yamasa basqa bir shet el, xalıq tildi tushunmaydi. Sal sebepli oǵan ózi túsinetuǵın tilde yaǵnıy programmalastırıw tilinde jazıw kerek. Mine sal jaǵday bolsa programmalastırıw dep ataladı. Programmist bunday kodlardı jazıp hár-qıylı apparatlar ushın qosımshalar, web-saytlar, sistemalar hám basqa programmalar tayarlawi mumkin. Programmist ishlab chiqarayotgan mahsulotlardan sezish múmkin, programmistlerge házirgi kúnde mútajlik júdá joqarı. Sebebi programmistler tárepinen tayarlanatuǵın o'nimler házirgi kúnniń tiykarǵı talaplarınan biri bolıp tabıladı. Programmalıq támiynattı proektlestiriw hám konstruksiyalaw - programmalıq o'nimdi jaratıwdıń eń juwapkershilikli basqıshlarınan biri. Bul basqıshda islep shıǵılıp atırǵan programmalıq támiynatqa tiykarǵı talaplar aytıladı. Funksiyalar hám paydalanıwdıń talapları qanshellilik tolıq anıqlanıwınan konstruksiyalaw procesin anıqlawshı tiykarǵı qararlar qanshellilik tuwrı qabıl etiliwinde islenbe bahası jáne onıń sapasına baylanıslı baladı.
Funksional belgine ko're programmalıq o'nimlerdi sinflash. Hár bir programmalıq o'nim málim funksiyalardı orınlaw ushın mo'lsherlengen wazıypasına ko're barlıq programmalıq o'nimlerdi ush gruppaǵa ajıratıw múmkin: sistemalı, ámeliy hám gibrid. Programmalastırıw — kompyuterler hám basqa mikroprotsessorli kompyuterler ushın programmalar dúziw, sınap ko'riw hám o'zgertiw processinden ibarat. Ádetde programmalastırıw joqarı dárejeli programmalastırıw tilleri (Delphi, Java, C++, Python) jardeminde ámelge asıriladı. Bul programmalastırıw tilleriniń semantikasi joqlıq tiline jaqınlıǵı sebepli programma dúziw procesi ádewir ańsat keshedi. Programmalastırıw - bul:
1) kompyuterlarda máselelerdi sheshiw hám de alarda hár túrlı intellektuallıq miynet túrlerin orınlaw teoriyası hám usılların islep shıǵıw menen shuǵıllanatuǵın pán;
2) algoritmlar teoriyasınıń ámeliy bólimi;
3) insonning kompyuter menen baylanıs qılıw quralı. Tiykarǵı wazıypalarınan biri kompyuterler ushın programma (programma ) dúziw usılları, alardı tekseriw hám jetilistiriwden ibarat. Sheshiliwi kerek bolǵan másele algoritmı programmalastırıwda „kompyuter tili“ne o'tkeriledi.
Programmalastırıw tikkeley programmalastırıw hám avtomatıkalıq programmalastırıwǵa bolınedi. Tikkeley Programmalastırıwda programmanıń ulıwma sxemasın islep shıǵıwdan kodlaw hám mashi-naga kirgiziwge shekem bolǵan barlıq jumıstı programmashı atqaradı. Avtomatıkalıq programmalastırıwda bolsa programmashı tek programma sxemasın tuzib, onı qısqartirilgan simvolik kurinishda jazadı, profamma dúziw jáne onı kodlaw sıyaqlı texnikalıq islerdi bolsa kompyuterdiń ózi arnawlı programmalastırıw programması járdeminde atqaradı. Programmalastırıw procesi, ádetde, to'mendegi basqıshlarǵa bolınedi: máseleniń qoyılıwı ; máseleniń algoritmik xarakteristikaın dúziw; máseleni joqarı dárejedegi programma tilinde programmalastırıw ; máseleni kompyuter tilinde programmalastırıw.
Programmalastırıw tili programmalar dúziwdiń tiykarǵı quralı bolıp tabıladı. Bul tiller konkret kompyuter komandaları sistemasına boglits bolmawi hám sóz dizbegiler struktu-rasi tárepinen ulıwma o'zgeshelikke ıyelewi menen basqa tábiy tillerge uqsap ketedi. Sóz dizbekler eki túrge — operatorlar hám de xarakteristikalarǵa bolınedi, olardıń bir-biri menen baylanıslılıǵı qawıslar menen, bo'lekligi nukali útir menen ajratıladı. Operator tildiń ámel birligi bolıp, óz gezeginde, o'zgeriwshen shámbeka baha beretuǵın operatorlar, shártga muwapıq tiyisli esaplaw tarmaǵın tańlawshı (shártli) operator hám qayta esaptı ámelge asırıwshı cikl ope-ratorlariga bolınedi. Xarakteristikada o'zgeriwshen shámbe hám basqa belgiler qásiyetleri jazıladı. Qandayda bir jeke máseleni sheshiw ushın dúzilgen programmanı simvolik túrde funksional belgilew múmkin. Bunday belgilew hám xarakteristika birgelikte kisi programma dep júritiledi. Jańa programmalar dúziwde kisi programmalardan tayın halda paydalanıw múmkin.
Júdá kóp programmalastırıw tilleri (algol-60, q. Algol), injenerlik hám ilimiy máselelerdi sheshiw ushın fortran, ekonomikalıq esaplawlar ushın kobol, matematikalıq modeller ushın si mula, tako-millashgan algol-68, PL/I jaratıldı. Alardıń hár biri ushın sal tillerde ko'rsetilgen máselelerge qaray kompyuter programmasın avtomatıkalıq tárzde qaytatuzuvchi translyatorlar bar. Shámbelıq kompyuter tili egilik sistemadan ko're jáne de qolaylaw simvollarda ko'rsetilgen kompyuter komandaları terminlaridagi programmalar bolıp, bunda ko'binese, joqarı dárejedegi til retinde blok sxemalardan paydalanıladı.
Programmalastırıwdıń programma dúzilgennen keyingi taǵı bir tiykarǵı basqıshı “tekseriw” (otladka) bolıp, bunda jol qoyılǵan qáteler tabıladı hám dúzetiledi. Programmalar kodlanadı hám kompyuterge arnawlı apparat járdeminde kiritiledi. Ámeliyatda Programmalastırıwdıń jańa hám operativ usılları bar (2004); 2) matematikalıq programmalastırıw — ámeliy matematikanıń bir bólimi; ulıwma mániste — qandayda -bir funksiya fo (x) dıń ekstremumın tabıw máselesi túsiniledi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
