Mустакил иши maвзу: Захириддин Мухаммад Бобурнинг педагогик гоялари

Узбекистон Республикаси Олий ва Урта махсус таълим Вазирлиги
Нукус Давлат Педагогика институти педагогика факултети


«Педагогика ва психология» таълим йуналиши 1-боскич «Д» гурух талабаси Хасанова Ферузанинг «Педагогика назарияси ва тарихи» фанидан
MУСТАКИЛ ИШИ


Maвзу:Захириддин Мухаммад Бобурнинг педагогик гоялари


Бажарди: Ф.Хасанова
Кабул килди: Ш.Уразимбетов
Мавзу:Захриддин Мухаммад Бобур педагогик ва таълим тарбиявий карашлари.
Режа:

1. 
   З.М.Бобурнинг хаёти ва ижоди.
   
2. 
   З.М.Бобурнинг педагогик карашлари.
   
3. 
   «Бобурнома» асари хакида.
   

Бобур ота томонидан Амир Темурнинг, она томонидан Чингизхоннинг авлодидир. Унинг томирида Марказий Осиёдаги икки буюк фотиҳнинг қони оққан.

Заҳриддин Муҳаммад Бобур 1483 йилда отаси Мирзо Умар Шайх ҳукмронлик қилган Ôарғонада туғилган. 11 ёшида отадан етим қолган. У “Бобурнома” китобининг илк сатрларида шундай ёзган: “... сарвари коинотнинг шафоати билан ва чаҳориёри боса-фоларнинг ҳиммати билан сешанба куни рамазон ойининг бошида тарих секкиз юз тўқсон тўққузда, яъни 1494 йил июнида Ôарғона вилоятида ўн икки ёшда подшоҳ бўлдим”.
Бобур ёшлик чоғлариданоқ жуда кўп мушкуллик ва қийинчи-ликларни бошидан кечиришга мажбур бўлган. Ўзининг бобо мерос мулки ҳисобланмиш Самарқандни икки марта забт этган ва икки мартасида ҳам қўлдан берган. Ниҳоят, у йигирма бир ёшида ота юртини тарк этиб, Хиндикуш оша Қобулни ишғол қилган. 1511 йилда Бобур Самарқандни қайтариб олишга яна бир бор уринган. Бу гал ғалаба нашъасини сурган бўлса ҳам, келгуси йил-даёқ Самарқандни қўлидан чиқарган. Шу тариқа Бобур Самарқанд-ни уч карра забт этиб, уч карра бой берган.
Бобур Хиндистонда йирик давлат тузган ва ўзи подшоҳ бўлиб, Жамна Ямуна дарёси бўйидаги Агра шаҳрида пойтахт қурган.
Бобур 1530 йил кузида қаттиқ хасталаниб, подшоликни катта ўғли Хумоюнга топширган ва 26 декабрда ўз қароргоҳида вафот этган.
Бобур ажойиб саркардалиги билан бирга маърифатпарвар шоҳ ва нозик дидли шоир ҳам бўлган. У ўз асарларида гўзалликни куйлаган, инсонларни яхшилик қилишга, ҳунар, илм-фанни ўрганишга даъват этган.
Бобур асарларининг мавзучи ранг-баранг бўлиб, уларда инсоннинг маънавий қиёфаси, илм-фаннинг фойдаси, муҳаббат, яхшилик ва ёмонлик тасвирланган. У яратган “Хатти Бобруий” асари араб ёзувини осонлаштиришга қаратилган. Бобур араб ҳарф-ларининг ости ва устига қўйиладиган диакритик белгилар зол-забар ўрнига ҳарфлар киритишни таклиф қилган. Буюк адиб халқни осонроқ саводли қилиш йўлини излаб яратган мазкур алифбо амалга ошмади. Чунки уни исломга шак келитриш билан баробар деб ҳисобланди.
Бобур Хиндистонда маданият ва маърифат ўрнатди. У жуда эрта ҳаётдан кўз юмган бўлса-да ўзининг ишлари билан “Бобур-нома” деб аталган асари билан тарихда унутилмас ном қозонди.
“Бобурнома” асосан Хиндистонда Бобурийлар салтанатини барпо этган шоҳ Бобурнинг таржимаи ҳоли бўлиб, унда муаллиф оддий ва жонли тил билан ўзининг ёўл қўйган хатоларини, қозон-ган ғалабаларини, юксак орзу-умидларини, тушкунлик ҳолатларини ҳикоя қилган. Асар Авлиё Августино ва Руссонинг кашфиётлари, Гиббон ва Нüютоннинг ёдномалари қаторидан ўрин олган. Мазкур китоб умри давомида кўпдан-кўп юксалишлар ва таназзулларни бошидан кечирган инсоннинг ибратли тарихидирки, унинг юксалишлари қанчалик сарбаланд бўлса, таназзуллари шунчалик тубсиздир.
Бобур қирқ етти йилу ўн ой умр кўрган бўлса, “Бобурнома” унинг ҳаётидан атиги ўн саккиз йилини қамраган. Китоб Бобур-нинг ўз қўли билан туркий тилда ёзилган. Унда Бобур ижодиётида таълим-тарбия, одоб-ахлоқ масалалари кенг ўрин олган. Бир асарида:
Хулқингни рост қилғил ҳар сориғаки борсанг,
Ахсанта дер бари эл гар яхши от чиқарсанг,-

деб ёзган Бобурнинг ўзи умр бўйи ана шу гапига риоя қилган. Кўп ғазалларида ахлоқнинг барча нормаларига риоя қилиш кераклигини ва шундагина киши эл ҳурматига, катта бахтга сазовор бўлишини уқтирган. Инсонларга ҳурматни, меҳр-оқибат ва бошқа эзгу фази-латларни доимо улуғлаган. Қуйидаги рубоий Бобурнинг камтарли-гидан, фикр-мулоҳазалилигидан далолат беради: