Mavzu: Morfemika. So’zning morfem tarkibi

Mashg’ulot rejasi: I. Tashkiliy qism. 1. Alisher Navoiyning “Muhakamat ul-lug’atayn” asaridan olingan parchani yod olish topshiriladi. “Chun shuur sinnig’a qadam qo’yuldi, turk alfozig’a dag’i mulohazani lozim ko’ruldi; olame nazarg’a keldi, o’n sakkiz ming olamdin ortuq; anda zeb va ziynat sipehri tab’g’a ma’lum bo’ldi, to’qquz falakdin ortuq; anda fazl va ruf’at mahzani uchradi, durlari kavokib gavharlaridin raxshandaroq; gulshane yo’luqti, gullari sipehr axtaridin duraxshandaroq”. 2. Yillik ma’rifiy suhbatlar rejasi taqdim etiladi. II. Ma’rifiy suhbat: “Biz korrupsiyaga qarshimiz!” 1. To hirsu havas xirmani barbod o’lmas, To nafsu havo qasri baraftod o’lmas, To zulmu sitam jonig’a bedod o’lmas, El shod o’lmas, mamlakat odob o’lmas. (A.Navoiy) 2. Коррупция – бу жамиятни турли йўллар билан исканжага оладиган даҳшатли иллатдир. У демократия ва ҳуқуқ устуворлиги асосларига путур етказади, инсон ҳуқуқлари бузилишига олиб келади, бозорлар фаолиятига тўсқинлик қилади, ҳаёт сифатини ёмонлаштиради ва одамлар хавфсизлигига таҳдид соладиган уюшган жиноятчилик, терроризм ва бошқа ҳодисалар илдиз отиб, гуллаши учун шароит яратиб беради. Ушбу зарарли ҳодиса катта ва кичик, бадавлат ва камбағал бўлишидан қатъий назар, барча мамлакатларда учрайди, лекин, айниқса, ривожланаётган давлатларда энг ҳалокатли таъсир кўрсатади. Коррупция айнан камбағалларга номутаносиб даражада катта зарар етказади, чунки ривожланиш учун мўлжалланган маблағларни ўзига жалб қилади, ҳукуматларни асосий хизматларни кўрсатиш имкониятидан маҳрум этади, тенгсизлик ва адолатсизлик ривожланиши учун қулай негиз шакллантиради ҳамда хорижий инвестициялар оқимлари кириб келиши ва ташқи ёрдам кўрсатилишига тўсқинлик қилади. Коррупция паст иқтисодий кўрсаткичларнинг асосий сабабларидан бири бўлиб, камбағаллик даражасини камайтириш ва ривожланишни таъминлаш учун энг катта тўсиқ ҳисобланади.

3. Hadislardan namunalar: Ko’rgan-bilgani haqida guvohlik berishdan bosh tortgan odam yolg’on guvohlik bergan bilan barobardir. Kimki boyish maqsadida odamlardan tamagirlik qilsa, demak, jahannam o’tidan o’zi uchun nasiba tayyorlagan bo’ladi. Uni ko’paytirish yoki ozaytirish qanchalik tama qilishiga bog’liqdir. Qaysi bir xalqning ichida jinoyat va gunoh ish qiluvchilardan ko’ra qilmaydiganlar ko’p va kuchli bo’la turib ularni tiyib qo’ymasalar, Tangrining ofati hammalariga barobar bo’ladi. Agar gunoh ish maxfiy qilinsa, faqat egasigina zarar ko’radi. Oshkora qilinganda esa, hamma zarar ko’radi. Pora beruvchini ham, uni oluvchini ham, ikkalasining orasida turuvchini ham Tangri la’natlasin! Tamagirlik ulamolarning qalbidagi hikmatni ketkazadi. III. Ma’ruza.

Mavzu: Morfemika. So’zning morfem tarkibi

Reja:

1. Morfemika va uning birligi haqida umumiy ma’lumot.

2. Morfemalarning funksional-semantik tasnifi. Morfemalarning struktural tasnifi.

3. Morfemalarning shakl va ma’no munosabatiga ko’ra turlari.

4. Morfonema haqida. So’z va bo’g’in tuzilishi. So’z va morfema variatsiyalari.

Tayanch tushunchalar:

Soz’ning ma’noli qismlari, morfema, so’z yasovchi, lug’aviy shakl yasovchi, aloqa- munosabat shakllari, sodda, murakkab so’z yasash qoliplari, unumli va unumsiz qoliplar, yasama so’z, ixtisoslashish, soddalanish, tublashish, qo’shma so’z; omonim, sinonim, antonim, polisemantik morfemalar.

Asosiy adabiyotlar:

• 1. Mengliyev B.R. Hozirgi o’zbek tili. Morfemika. Derivatsiya. Morfologiya. II qism. Qarshi-2005.
• 2. Abuzalova M.Q. Hozirgi o’zbek tili. Morfologiya, 1-qism. Mustaqil so’z turkumlari. (Ma‘ruza matnlari). Buxoro-2003.
• 3. Nurmonov A., Shahobiddinova Sh., Iskandarova Sh. va boshqalar. O’zbek tilining nazariy grammatikasi. Morfologiya.-T.: Yangi asr avlodi. 2001.- 182 b.
• 4. O’zbek tili grammatikasi. I tom. Morfologiya. Max.muh. G’.A.Abdurahmonov va boshq. T.: Fan, 1972.-610 b.
• 5. Zamonaviy o’zbek tili: Morfologiya\ Mualliflar jamoasi. Max. muh. H.G’.Ne’matov va boshqalar. T. Mumtoz so’z, 2008.
• 6. Sayfullaeva R.R., Mehgliyev B.R. va boshqalar. Hozirgi o’zbek adabiy tili. O’qv qo’llanma.-T., Fan va texnologiya,2009. -416.

Yordamchi adabiyotlar:

• Mengliyev B.R. Morfologik vositalarning ma‘noviy xususiyatlari va sintaktik imkoniyatlari: Filol. fan. nomz ... diss. Buxoro. 1995, - 144 b.
• 2. Nigmatov X.G. Funktsionalnaya morfologiya tyurkoyazchnx pamyatnikov XI-XII vv. -T.: Izd. Fan, 1989.-191 s.
• 3. Nigmatov X.G. Vklyuchennoe tretye v morfologicheskoy sisteme tyurkskix yazkov// Sov.tyurkologiya. 1976. -№3. -S. 31-36.
• 4. Shahobiddinova Sh. Grammatik ma‘no talqini haqida: Filol.fan.nomz... .diss. -Samarqand, 1993.-152 b.
• 5. Musulmanova N.R. Grammatik shakllarda kategorial, yuondosh va hamroh ma’no (zamon va mayl kategoriyalari misolida) Filol.fan.nomz...diss. -Toshkent, 2007.-116 b.
• 6. Bahriddinova B.M. Fe‘l lug’aviy shakllari tizimi (tur kategoriyasi) Filol.fan.nomz...diss. -Samarqand, 2002.-146 b.
• 7. Shukurov O. Harakat tarzi shakllari paradigmasi. Filol. fan. nomz ... diss. Avt. Qarshi. 2005, - 22 b.

Savol va topshiriqlar:

• So’zning mа’nоli qismlаri dеgаndа nimаni tushunаsiz?
• Fоnеtik o’zgаrishlаrgа misоllаr kеltiring.
• Mоrfеmikаning birligi hаqidа mа’lumоt bеring.
• Mоrfеmаlаrning funksiоnаl-sеmаntik tаsnifi dеgаndа nimаni tushunаsiz?
• Mоrfеmаlаrning strukturаl tаsnifi dеgаndа-chi?
• Mоrfеmаlаrning shаkl vа mа’nо munоsаbаtigа ko’rа turlаri hаqidа mа’lumоt bеring.
• Mоrfоnеmа nimа?
• So’z vа bo’g’in tuzilishi hаqidа gаpiring.
• So’z vа mоrfеmа vаriаtsiyalаrigа izоh bеring.