Elektr kontaktlari

---

3-MA’RUZA 
ELEKTR KONTAKTLARI 
Reja 
1. Elektro kontaktlarini ulash rejimi.
2. Elektro kontaktlarini ulangan holatda tokni o‟tkazish rejimi.
3. Elektro kontaktlarini uzish rejimi. 
4. Umumiy tushunchalar
5. Kontaktlarning materiallari. 
Tayanch suz va iboralar 
Ulash rejimi, ulangan xolatdatok utkazish, uzish rejimi, vibratsiya, ey. 
Kommutatsiey apparatlarning asosiy ishchi organi hisoblanmish ularning 
kontaktlari, elektr zanjirlarini kommutatsiya qilish jarayonida uch xil ishchi rejim 
sharoitida ishlaydi. Bular-elektr zanjirlarini ulash rejimi, zanjirlar ulangan 
xolatda tok utkazish rejimi va elektr 'zanjirlarini uzish rejimlaridir. Ushbu 
rejimlarning xar birida uziga xos murakkab fizik jarayonlar kuzatilib, mazkur 
jarayonlardagi ayrim xolatlar kontaktlarning faoliyatiga salbiy ta’sir kursatishi 
mumkinki, shu sababdan kontaktlarni loyixalash va tayyorlashda bunday 
xolatlarga karshi chora-tadbir belgilash talab kilinadi. Kuyida kontaktlarning 
uchchala ish rejimlarini aloxida kurib chikamiz. 
 
Zanjirni ulash. Elektr apparatlarni manbaga ulash paytda kuyidagi jaraenlar 
mavjud: 
1) 
kontaktlarni vibratsiyasi
 
2) 
erroziya - ya‟ni kontaktlarni emirilishi.
 
Kontaktlarning kontakt sistemasini kurib chikamiz: 

---

kuzgaluvchan kontakt 1 richag 2 va prujina bilan boglangan. Kuzgalmas 
kontakt 4 asosga katirilgan. 
Kontaktor ulanganda uning elektromagniti ta‟sirida richag xarakatga keladi va 
natijada 1 va 4 kontaktlar tutashadi. SHu payt urilish hisobiga kontaktlar 
deformatsiyalashadi va richag ung tomonga xarakatlanadi. Kontaktlar aro xavo 
bushligi xosil buladi va kuchlanish natijasida sirida elektr ey paydo buladi.
Kachonki kontaktning urish jaraenida kabul kilingan energiyasi prujinani 
tortishish kuchiga aylansa vibratsiya tuxtaydi. 
Ossilogrammadan olingan vibratsiya jaraenining boglanishlarini kurib 
chikamiz. 
Kontaktlar A nuktada tutashganda ulardagi kuchlanish 0 ga teng, tok I okib 
utadi. 

---

Bunda zanjirni induktivligi nolg„ deb hisoblaymiz. Kontaktlar tutashgandan 
sung mexanizmning inersiya kuchi hisobiga chapga xarakati davom etadi. V nukta 
kontakt tuxtaydi va karshilik kursatuvchi kuchlar ostida (prujina) hisobiga unga 
siljishni boshlaydi. S nuktada - zanjir uziladi - I=0, lekin kontaktlar tuxtatmay 
inersiya buyicha Xkont xolatiga kaytishga xarakat kilib D nuktada yana tok 
paydo buladi. Kontakt bajarilgan materialining uprugostg„ hisobiga kaytarilishi
Xd ga teng, inersiya kuchlari hisobiga kaytar esa X kont. tm vakt davomida
kontaktlar (Xkont-Xd) masofaga uzoklashadi.
Xd > Xkont bo„lganda G nuktadan boshlab kontaktlar uzilmaydi. 
Kontaktlarning vibratsiya jaraenida ey salbiy ta‟sir kiladi va ularni 
emirilishiga va kisman emirishga olib keladi. Bu esa kontaktlarga F kuchini 
kamaytiradi va utish karshiligi ortadi. Kontaktlar vibratsiya natijasida tez ishdan 
chikadi.
Ulangan xolatda kontaktlarni tok utkazishi. 
Ushbu jaraenda ikki xolat bo„lishi mumkin: 
a) kontaktlardan nominal tok okadi 
b) kontaktlardan kiska tutashuv tok utadi. 
Kiska tutashuv rejimda kontaktlardan nominal tokga nisbatan 10-20 barobar 
kattarok bo„lgan toklar utadi. Natijada kontaklar uta kizib erib ketish mumkin. 
YUklama jixatdan kontaktlar eng ogir rejimda ishlaydilar. SHuning uchun ularni 
bajarish materiali bu xarakatga bardosh berishi kerak. (Ishlab chiqish jaraenida) 
Kontakt sistemasini kichraytirish va ishchi rejimini engillashtirish uchun ularni
sovutish orkali amalga oshirsa buladi. 
Kiska tutashuv rejimida kontaktlarni eritib yuboruvchi tokni hisobi konkret 
xolatda kurib chikiladi va bunda erituvchi tok va kontakt bosimiga bog„liq dir. 
Kontaktlarning elektrodinamik bardoshligi kuyidagicha oniklanadi: 
i
k
F
KOHT

2
i - kiska tutashuv toki [A] ; Fkont-kontakt bosimi [N].