Драйзер роман икки ж ш длш I i «0 ‘qituvchi» нашриёт-матбаа ижодий уйи



Download 0,5 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/4
Sana24.02.2022
Hajmi0,5 Mb.
#232734
  1   2   3   4
Bog'liq
4aJuYT T8EJAvlnqO--Rzmx6curlN-E



' ' " с 
Теодор
ДРАЙЗЕР
РОМАН
Икки ж ш длш
I
i
« 0 ‘QITUVCHI» НАШРИЁТ-МАТБАА ИЖОДИЙ УЙИ 
ТОШКЕНТ - 2018


I боб
Ф
рэнк Алжернон Каупервуд таваллуд топган Филадел- 
фияда 
у ш а н д а
икки юз эллик минг нафар ахдгси исти- 
комат киларди. Бу шахдрда гузал парклар, мухташам бино- 
лар ва кух,на ёдгорликлар мул эди. Биз билган ва кейинча- 
лик Фрэнкка маълум булган куп нарсалар - телеграф, теле­
фон, молларни уйга етказиб бериш, шахдр почта тармоги ва 
океан кемалари - у вактда хдли йук эди. Хдтто почта марка- 
лари ва буюртма хатлар хдм булмаганди. Конка эса алалху- 
сус. Шахдр ичида сонсиз омнибуслар катнарди, узок саёхдт- 
лар учун эса хдли кемалар катнайдиган каналлар билан узвий 
боглик темир йулларнинг энди-энди ривожланиб келаётган 
тармоги хизмат килар эди, холос.
Фрэнк майда банк хизматчиси оиласида тугилди, бирок; ун 
йил утгач, бола атроф оламига кизикиш ва зийраклик билан 
разм солиб карай бошлаганди, банк идораси раиси оламдан 
утиб, барча хизматчилар тегишли равишда лавозимларида 
кутарилиб олишди ва Генри Уортингтон Каупервуд уша вакт- 
даги унинг тушунчаси буйича йиллик маоши ажойиб х,исоб- 
ланган уч ярим минг долларли газначи ёрдамчиси урнини 
мерос килиб олганди. У дарх,ол севинч билан хотинига Батн- 
вуд-стритдаги 21 уйдан Нью-Маркет-стритдаги 124-уйга ку- 
чиб утишга карор килганини хабар килди: туман х,ам унака 
овлок эмас ва уй хдм уч каватли, гиштин - Каупервудларнинг 
х,озирги турган жойларидан улса улиги ортик. Вакти келиб 
янада кенгрок уйга кучиб утиш ниятлари йук эмас эди, аммо 
х,озирча бу уй хдм ёмон эмасди. Мистер Каупервуд чин дилдан 
Худога шукурлар айтди.
Генри Уортингтон Каупервуд уз кузлари билан курганлари- 
гагина ишонарди ва узининг ах,волидан кунгли тук эди - бу 
унга келажакда банкир булиш имконини берарди. Уша вактда


у келишган одам эди - баланд буйли, котмагина, гавдаси та- 
ранг, кузлари уйчан, кулоги солинчагигача етган, калта килиб 
кузалган чакка сочлари узгача тароват багишларди унга. Соко- 
ли доим киртишланган буларди. Кдлин кора кошлари тагидан 
кулранг кузлари тийрак бокарди, тугри очилган фарк силлик 
килиб таралган калта сочларини кок иккига булиб турарди. У 
сюртугини сира эгнидан ташламасди - уша пайтдаги сармоя- 
дорлар даврасида бу “одоб белгиси” саналарди. Тирноклари- 
ни хдддан ташкари тоза сакларди. Бир карашда хийла жиддий 
куринса-да, бирок унинг бу жиддийлиги ясама эди.
Жамиятда ва сармоядорлар дунёсида илгарилаб кетишга 
интилиб, мистер Каупервуд хдр доим ким билан ва ким хдки- 
да гапираётганини диккат билан фикр тарозисидан утказар- 
ди. Унинг даврасида ижтимоий ёки сиёсий масалалар буйича 
каттик ёки ножуя гаплар огзидан чикиб кетмаслиги ва обру­
си йук одамлар билан муомала килмаслиги учун мудом узини 
хушёр тутар эди. Дарвоке, айтиш жоизки, у тайинли сиёсий 
эътикодга эга эмасди. Гарчи уша вактдаги мух,ит аболицион- 
чилар ва кулдорлик тарафдорлари уртасидаги кураш билан 
тула булмаса-да, у кулдорликка карши кураш тарафдори хдм 
эмасди. Темир йулларда катта бойлик туплаш мумкинлигига 
Каупервуд каттик ишонарди, бунинг учун дурустгина сармоя 
булса булгани, кейин яна бир кизик жих,ати, шахсий жозиба, 
яъни узига ишонч пайдо эта билиш кобилияти булиши керак. 
Унинг наздича, Николас Бидл ва Кушма Штатлар Банкига кар­
ши чикканда Эндрью Жексон мутлако нохак эди - бу муаммо 
ушанда адммани тах,ликага солганди. У муомалада булган ва 
дам-бадам унинг банкига келиб тушган “пучак пуллар” оки- 
мидан каттик ташвишда эди; тугри, унинг банки барибир буни 
х,исобга оларди ва узига фойда келишини уйлаб, уларни яна 
айланмага куяр, ссудаларга уч мижозларга бериб юбораверар- 
ди. У хизмат;киладиган учинчи Филаделфия миллий банки 
ишчилар махдлласида жойлашганди, уша пайтда бутун Аме­
рика молия оламининг маркази х,исобланарди; банк сох,иблари 
йул-йулакай биржада уйинлар билан хам шугулланар эдилар. 
Йирик ва майда “штатлар банклари” ушанда хар кадамда пай-


до булар эди; улар бекарор ва хеч ким билмайдиган активлар 
негизида уз банк билетларини назоратсиз чикарар ва хайрато- 
муз шитоб ила чув тушар ва туловларни тухтатиб куяр эдилар. 
Бу барча ишларда вокифлик мистер Каупервуд фаолиятининг 
мукаррар шарти эди, шундан у эхтиёткорлик тимсолига айлан- 
ганди. Афсуски, хдр кандай сохдда муваффакият козониши 
учун унга икки сифат етишмасди: шахсий мафтункорлик ва 
узокни кура билишлик. Ундан йирик сармоядор чикмаса-да, 
уни олдинда дурустгина мансабга кутарилиш кутиб турарди.
Миссис Каупервуд диндор аёл эди; муштдеккина, сочлари 
кунгир ва кузлари коп-кора бу хотин ёшлигида гоят жозибадор 
булгани сезилиб турарди, аммо йиллар утиши билан бир ка- 
дар тароватини йукотиб, кундалик ташвишлардан сира боши 
чикмайдиган булиб колганди. Уч угли ва бир кизини тарбия- 
лашдаги узининг оналик мажбуриятларига гоят жиддий риоя 
кил ар эди. Катталари булмиш Фрэнкнинг изидан борувчи 
болалар унинг бошига битган бало эдилар, качон карамасин, 
шахарнинг кайсидир чеккасида бирон-бир ишкал чикаришга- 
ни-чикаришган - хали ёмон болаларга илакишиб колган, хали 
буларнинг ёшида куриб хам, эшитиб хам булмайдиган нарса- 
ларга мубтало булар эдилар.
Фрэнк Каупервуд ун ёшиданок узини тугма йулбошчи дея 
хис киларди. Бошлангич мактабда хам, урта мактабда хам хам- 
ма хар кандай холатда унинг аклига ишонса булади, деб хисоб- 
ларди. Унинг феълида узига ишониш, жасурлик ва тиришкок- 
лик мана мен деб турарди. Болаликдан у сиёсат ва иктисод 
шайдоси эди. Китоблар уни купда кизиктирмасди. Кад-комати 
тик, елкадор, хушбичим усмир эди. Одамга тик бокар, кузла­
ри катта-катта, тиник эди; пешонаси кенг, кизгиш-кунгир сочи 
калта килиб олинган. Х,аракатлари шиддатли ва кескин. У оки- 
лона, жуяли жавоб олмагунча савол устига савол беравериб, 
хаммани безор киларди. Фрэнк доимо соглом юрарди, иштаха- 
си хамиша карнай эди, у укаларига амрона буйрук берарди: 
“Жо, сен ундай кил!”, “Эд, сен бундай кил!” Унинг буйруклари 
салмокдор буларди. Жо билан Эд “хуп булади” деб айтганини 
бажо келтиришарди. Улар болаликдан акаларига гапини сира 
икки килиб булмайдиган рахбар деб карашга урганган эдилар.
5


У мудом хаёл сургани-сурган эди. Дунёдаги хдмма нарса 
уни таажжубга соларди, зеро, у асосий саволга жавоб топол- 
масди: бу хдёт дегани нима узи ва у канака тузилган? Дунёга 
одамлар каердан келиб колган? Уларнинг вазифаси канака? Бу- 
ларнинг ибтидоси кимдан бошланган? Ойиси унга Одам Ато 
ва Момо Хдвво хдкидаги афсонани сузлаб берганди, аммо у 
бунга ишонмаганди.
Каупервудлар балик бозоридан сал нарида туришарди, 
банкдаги отасининг олдига боришда ёки мактабдан кейин ука- 
лари битта-яримта “ишкал” чикарган вактда Фрэнк аквариум 
куйилган пештахта олдида тухташни яхши курарди; Делавэр 
култигидаги баликчилар океан тубидан олиб чиккан турли-ту- 
ман жонзотлар билан уни тулдириб туришарди. Бир куни уша 
ерда денгиз отини курди, бу миттигина жонивор булиб, оз- 
моз отга ухшаб кетарди. Бошка бир гал караса, электр угряси 
турибди, Бенжамин Франклиннинг машхур кашфиёти унинг 
хоссаларини изохлаб берганди. Кайсидир кунда аквариумда 
омар ва каракатица пайдо булди ва Фрэнк бир умр эсидан 
чикмайдиган булиб колган ва куп нарсани фах,млашга ёрдам 
берган фожиа гувох,ига айланди. Бекорхужаларнинг сух,батла- 
ридан у билдики, омарга х,еч канака овкат беришмаётган экан, 
чунки унинг конуний улжаси каракатица х,исобланар экан. 
Омар ойнаванд богчанинг заррин кумлок тубида ётарди ва 
афтидан х,еч нарсани курмаётганди; унинг мунчок донасидек 
кора кузлари каёкка караб турганини билиш кийин эди, би­
рок уларнинг каракатицага кадалгани - бу аник. Бир парча 
ёгга ухшаш консиз ва мумсимон баликча торпедодек зарба- 
лардан бошка жойга кучар эди, аммо душманнинг бешафкат 
кискичлари хар гал унинг танасидан янги-янги булакларни 
узиб оларди. Худди палахмондан отилгандай омар каракатица 
мудраб ётган жойга бориб тушарди, у эса шиддат билан узини 
оркага ташлаб, ортидан кутарилган коп-кора тузон ичига яши- 
риниб оларди. Аммо бу хдракат х.ам хдр доим кунгилдагидек 
чикавермасди. Унинг ва думининг бир булаги денгиз жонво- 
рининг кискичлари орасида коларди. Ёш Каупервуд х,ар куни 
бу ерга чопиб келарди-да, сехрлангандай фожиани кузатарди.
6


Бир куни у пештахта олдига бориб бурнини бир оз ойна- 
га теккизиб турган эди. Каракатицадан бешакл бир булаккина 
колганди; унинг коп-кора корни деярли бум-буш эди. Афтидан 
жанг хдракатларига тайёрланиб, омар аквариумнинг бир бур- 
чагида бекиниб турарди.
Бу шафкатсиз олишувга ром булиб колган болакай барча 
буш вактини ойна олдида тик туриб утказарди. Хаял утмай, бал­
ки бир соатдан сунг, эхтимол эртага каракатицадан ном-нишон 
колмас, омар уни улдиради ва еб куяди. Фрэнк нигохини ак­
вариум бурчагидаги мисдек товланиб турувчи яшил вайронгар- 
лик машинасига олди. Кизик, бу качон руй берди экан? Х,ар хдл- 
да бугундан колмас. Кечкурун бу ерга яна келмаса булмайди.
Кеч кирди, нима булди дейсизми? Уша кутилган нарса со- 
дир булди. Пештахта олдида бир туда одамлар турарди. Омар 
бурчакка бекиниб олганди, унинг олдида кок иккига булин- 
ган, деярли еб ташланган каракатица ётарди.
-
Ахийри ниятига етибди-да! - деди болакайнинг ёнидаги 
одам. - Анчадан бери турибман: бир соат бурун омар бирдан 
ташланди-да, уни тутиб олди. Каракатицанинг силласи кури- 
ган эди, каршилик курсатишга кучи етмаётганди. У узини олиб 
кочмокчи булди, аммо омар худди шуни, улжасининг салгина 
хдракатини олдиндан пойлаб турган экан, мана, охири бугун 
унинг бошига етди.
Фрэнк кузларини катта-катта очиб, караб турарди. Уша 
лахзани куролмай колгани чаток^булди-да. Улик каракатицага 
рах.ми келиб кетди. Кейин у нигохлни голибга каратди.
“Шундай булиши керак \ам эди, - кунглидан кечирди у. -
Каракатица чап бериб кололмаган”. У вокеанинг кандай содир 
булганини хаёлидан утказа бошлади. “Каракатица омарни ул- 
дира олмасди - бунинг учун унда х,еч кандай курол йук эди. 
Омар каракатицани улдира олар эди - у тиш-тирноги билан ку- 
ролланган. Каракатицанинг егани х,еч вакоси йук, омар олдида 
эса емиш тайёр эди - каракатица. Бунинг охири нима билан 
тугаган буларди? Бундан бошка йули бормиди? Йук, унинг 
кисмати шу эди”, - якун ясади у уйига якинлашганда.
Бу вокеа Фрэнклинда учмас таассурот колдирди. Уни ан­
чадан бери кийнаб келган жумбокка умумий тарзда жавоб
7


топган эди: хдёт кандай тузилган? Барча жонли мавжудот ана 
шундай яшайди - бири иккинчисининг хдообига кун куради. 
Омарлар каракатицалар ва бошка жонзотларни ейди. Омарлар- 
ни нима ейди? Уз-узидан равшанки, одам ейди. Ха, булмасам- 
чи, мана, жумбок хдм ечилди! Хуш, унда одамни нима ейди?
- дархдп узига-узи савол берди йигитча - Намотки одамлар- 
ни бошка одамлар еса? Йук, йирткич хдйвонлар ейди. Яна 
хдадилар ва одамхурлар ейди. Куплаб одамлар денгизда 
ва бахтсиз ходисалардан улиб кетади. Одамлар хдм бирлари- 
нинг хдсобига бошкалари яшашига ишонмаса-да, аммо улар 
бир-бирларини улдиришларини бил ар эди. Лоакал урушлар- 
ни, куча жангларини, боскинчиликларни олайлик. Боскинчи- 
ликни Фрэнк бир куни уз кузи билан курганди. Оломон “Паб- 
лик лежер” газетаси тахририятига хужум килганида, у мак- 
табдан кайтаётганди. Бунга нима сабабчи булганини унга ота- 
си тушунтириб берганди. Куллар туфайли жанжал келиб чик- 
кан экан. Ха, ха, булмаса-чи! Бир тоифа одамлар бошкалари 
х,исобига яшаркан. Куллар - ахир улар х,ам одамлар-ку. Айни 
шу туфайли уша вактларда норозилик х,укм сурарди. Бир тоифа 
одамлар бошка одамларни - коратанлиларни улдирар эдил ар.
Уз хулосаларидан гоят мамнун х,олда Фрэнк уйга кайтиб 
келди.
- Ойижон! - кичкирди у остонадан х,атлаб кираркан. - Охи- 
ри у уни улдирди!
- Ким? Кимни? - хдйрон булиб суради ойиси. - Кани, бо- 
риб кулингни юв-чи!
- Омар-да, дадам билан бирга сизга айтиб берган эдик-ку, 
уша. У каракатицани улдирди.
- Ёмон булибди-ку! Хуш, бунинг нима кизити бор? Тез бо- 
риб кулингни юв!
- Э-э, бунакаси камдан-кам булади! Мен, масалан, буни би- 
ринчи марта куришим.
Фрэнк х,овлига чикди, у ерда сув кувури колонкаси ёнида 
оёклари ерга кумилган столча бор эди, унинг устида сувли че- 
лак ва ялтирок жез тогора турарди. Фрэнк юз-кулини ювди.
- Дада, - деди у отасига, овкатланиб булгач, - эсингиздами, 
мен сизга каракатица хдкида сузлаган эдим?
8


- Эсимда.
- Биласизми - энди у йук. Омар уни еб куйди.
- Яхшиликка булсин! - бепарво деди отаси газета укир экан. 
Бирок Фрэнк неча ойгача курганлари, у дуч келган хдёт
хакида мулохдзалар юритди, зеро, энди уни ким булиши ва 
бундан кейинги кисмати кандай кечиши хдкидаги масала 
банд этган эди. Пул санашдан боши чикмайдиган отасини 
кузатар экан, банк иши хдммасидан завклирок деган карор- 
га келди. Отаси хизмат киладиган Учинчи куча унга энг чи- 
ройли, дунёдаги энг ажойиб куча булиб куринмокда эди.

Download 0,5 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish