D. Nurkeldiyeva “ ” 2022 kurs ishi mavzu: Dizartriya nutq nuqsoniga EGA bo’lgan bolalarning tasavvur hususiyatlari

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT
PEDAGOGIKA UNIVERSITETI

№ ________ “TASDIQLAYMAN”

“Maxsus pedagogika va inklyuziv ta’lim” fakulteti dekani
D. Nurkeldiyeva
“______” _______________ 2022

KURS ISHI

Mavzu: Dizartriya nutq nuqsoniga ega bo’lgan bolalarning tasavvur hususiyatlari

Himoyaga tavsiya etaman Kafedra mudiri: “____” ______________2022

Ilmiy rahbar: “____” ____________2022

Bajardi: D.Zayniddinova
TOSHKENT 2022
Mundarija
Kirish……………………………………………………………..1-5
I Bob. Muammoni o’rganishning ilmiy va nazariy tahlili.

1. 
   Dizartriya nutq nuqsoninig namoyon bo’lishi, turlari……..6-19
   
2. 
   Tasavvur haqida umumiy tushuncha va uning turlari..........19-25
   

II Bob. Dizartriya nutq nuqsoniga ega bo’lgan bolalarning tasavvur hususiyatlari.
2.1. Dizartriyali bolalar tasavvurining o’ziga hosligi.....................26-30
2.2. Dizartriyali bolalar tasavvurini rivojlantiruvchi metodikalar tahlili.....30-37
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.


KIRISH
Bugungi kunda Ozbekiston Respublikasida milliy turmush tarzini soglomlashtirish, ma’naviy barkamol avlodni tarbiyalash davlatimiz siyosatining ustuvor yonalishiga aylandi. Zero O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev aytganlaridek, ”Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega bolib, dunyo miqyosida o’z tengdoshlariga hech qaysi sohada bosh kelmaydigan insonlar bolib kamol topishi, baxtli bolishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini safarbar etamiz”. Yurtimizda yoshlarni mustaqil, erkin fikrlovchi sog’lom turmush tarziga xos insoniy fazilatlar egasi qilib tarbiyalash borasida yuksak muvaffaqiyatlarga erishilmoqda.
Kelajagimiz egalari bolgan yosh avlodni soglom, barkamol, bilimli, mustaqil va erkin fikr sohibi etib tarbiyalsh muhimdir.
Mamlakatimizda sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlarni oz ijodiy va aqliy salohiyatini royobga chiqarish uchun yurtimizda iqtisodiy jihatdan yoshlarimizni moddiy rag’batlantirish va ma’naviy qo’llab quvvatlashlarining samarali tizimlari ishlab chiqildi. Chunki, yurtimizni ertangi kuni, taraqqiyoti uchun mas’uliyatni o’z zimmasiga olishga qodir, yetuk mutaxassis yoshlar Vatanimiz rivoji, yolidagi ezgu say harakatlarini amalga oshiradigan qudratli kuchdir.
2017-2021 yillarda Ozbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yonalishi boyicha Harakatlar strategiyasining 4-ustuvor yonalishida aholini ijtimoiy himoya qilish nogiron, aholining boshqa ehtiyojmand toifalarini davlat tomonidan qollab-quvvatlashni kuchaytirishga alohida etibor berildi. 2017 yil Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili deb elon qilinishi barkamol avlodni har tomonlama shakllanishida muloqot qilish konikmalarini rivojlantirish orqali inson oz manfaatlariga erisha olishi, hayotda oz ornini topa olishiga, ijtimoiy jihatdan moslashuviga yordam bera olishi ifodalanadi.
Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Talim togrisidagi va Ozbekistonda nogironlarni ijtimoiy himoya qilish togrisidagi Qonun, Bola huquqlarining kafolatlari togrisidagi Qonun, 2011 yil 13 sentabrdagi Imkoniyati cheklangan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan davlat talim muassasalari togrisidagi meyoriy-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash haqidagi 256-sonli qarorlari, 2000 yil 26-28 aprelda Butun jahon forumida qabul qilingan Talim hamma uchun, Bola huquqlarining kafolatlari togrisidagi Qonun (2008 yil), 2017 yil 1 avgustdagi Nogironlarni davlat tomonidan qollab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari togrisidagi Ozbekiston Respublikasi Prezidentining farmoyishi hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa meyoriy-huquqiy hujjatlarda Ozbekiston Respublikasida nogiron bolalar talim mazmunini takomillashtirish masalalariga etibor davlat tomonidan ortib borayotganini korsatmoqda.
Keyingi yillarda maktabgacha talim muassasalarining faoliyat samaradorligini oshirish va moddiy – texnik bazasini mustaxkamlashga yо‘naltirilgan qator tizimli ishlar amalga oshirilmoqda.
Maktabgacha talim vazirligi tomonidan 2021 yil mart oyida alohida ehtiyojli bolalarga samarali korrektsion, pedagogik va reabilitatsion yordam korsatish uchun shart-sharoitlar yaratish boyicha boshlangan chora-tadbirlar izchil davom ettirilmoqda.
Zamonaviy moddiy-texnik baza malakali oqituvchilar va tibbiyot mutaxassislari bilan birga imkoniyati cheklangan bolalar uchun oquv dasturlarini amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bularning barchasi tarbiyalanuvchilarning jamiyatga toliq moslashish uchun zarur bolgan
konikma va bilimlarni imkon qadar erta egallashlari va oz imkoniyat, qobiliyatlarini royobga chiqarishlarini taminlashga qaratilgan.
Ozbekiston Respublikasida nutq kamchiliklarini kelib chiqish sabablari, ularni bartaraf etish usullari yuzasidan L.R. Mominova (1991 y) maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda nutqning toliq rivojlanmaganligini bartaraf etishning korreksion-pedagogik asoslarini, M.Y. Ayupova (1992 y) maktabgacha tarbiya yoshidagi ozbek bolalarida fonetik-fonematik kamchiliklarini bartaraf etish yollarini X.M. Polatova (1994 y) nutqi toliq rivojlanmagan maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar nutq faoliyatini faollashtirishni, YE.A. Babayeva (1991 y) Nutqining toliq rivojlanmasligini blingivizm yani ikki tillilik asosida kelib chiqishini, N.X.Raxmankulova kichik maktab yoshidagi duduqlanuvchi bolalarni tengdoshlari bilan axloqiy munosabatlarini shakllantirishni, Z.M.Axmedova (2009) umumtalim maktablari oquvchilarida disgrafiyani bartaraf etishda logopedik ish tizimini oz tadqiqotlarida ilmiy jixatdan organganlar.
Lekin Ozbekistonda nutq kamchiligiga ega bolgan bolalarning ruxiy rivojlanish xususiyatlari, bilish jarayonlari ilmiy jixatdan organilmaganligi, nutq kamchiligiga ega bolgan bolalarning ruxiy rivojlanishi xaqida ozbek tilida manbalar yetarlicha emasligi mavzuning dolzarbligini korsatadi.
Maktablarda inklyuziv ta’limni rivojlantirish to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi.
Hukumat O‘zbekistonda alohida ta’limga muhtoj bo‘lgan bolalar uchun inklyuziv ta’limni rivojlantirishga qaratilgan hujjatlarni tasdiqladi. Jumladan, umumta’lim maktablarida alohida ta’limga muhtoj bo‘lgan bolalar uchun boshlang‘ich tayanch korreksion sinflarni ochish tartiblari belgilandi.
12-oktabr kuni Vazirlar Mahkamasi alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalar uchun inklyuziv ta’limni rivojlantirishga oid bir qator normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqladi, deya xabar berdi
Hujjat prezidentning 2020 yil 13 oktabrdagi «Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qaroriga muvofiq ishlab chiqilgan.
Bugungi kunda alohida yordamga muhtoj bolalar va o’smirlarga nisbatan g’amxo’rlik, ularning huquqlarni ijtimoiy qo’llab quvvatlash, ta’lim tarbiya jarayonini u bolalarning ehtiyoji va qobilyatiga mos ravishda tashkil etish, sog’lom jamiyatga tenglashtirish ishlari o’ta dolzarb masalalardan biridir.
Mamlakatimizda sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlarning intellektual salohiyatini ro’yobga chiqarish, mamlakatimiz yigit qizlarini XXI asr talabalariga to’liq javob beradigan, har tomonlama rivojlangan shaxslar etib tarbiylash bo’yicha keng ko’lamli ishlar olib borilmoqda.
Jumladan nutq kamchiligiga ega bolalar bilan olib boriladigan korreksion–pedagogik va tarbiyaviy ishlar olib borishga katta e’tibor berilmoqda. Bolalardagi nutq kamchiliklarini o’z vaqtida oldini olish, nerv psixik kasalliklarni oldini olishdan boshlanadi. Nutqning faol ishtiroki tufayli inson tevarak-atrof, borliq haqida ma’lumotlarga ega bo’ladi. Shu bilan birga nutq bolaning rivojlanishida, uning ta’lim tarbiya olishida asosiy vosita bo’lib xizmat qiladi
Muammoning dolzarbligi quyidagilar bilan bog'liq. Nutq funktsiyasi insonning eng muhim psixik funktsiyalaridan biridir. Nutqni rivojlantirish jarayonida kognitiv faoliyatning eng yuqori shakllari, kontseptual fikrlash qobiliyati shakllanadi. So‘z ma’nosining o‘zi umumlashma bo‘lib, shu munosabat bilan u nafaqat nutq birligi, balki tafakkur birligi hamdir. Og'zaki muloqot qilish qobiliyatini o'zlashtirish insonning aniq ijtimoiy aloqalari uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi, buning natijasida bolaning atrofdagi voqelik haqidagi g'oyalari shakllanadi va takomillashtiriladi, uni aks ettirish shakllari takomillashtiriladi.
Dizartrik bolalar bilan nutq terapiyasi ishining metodologiyasi masalalari A. G. Ippolitova, O. V. Pravdina, M. V. Ippolitova, E. M. Mastyukova, G. V. Chirkina, I. I. Panchenko va boshqalar tomonidan ishlab chiqilgan.