•d a V r n a s h r iy o t I t o s h k e n t

Turli-tuman poyezdlar

XIX  asrga  kelib  odamlar 

relslarda  yuradigan  trans­

port vositasining boshqa tur- 

dagi  transport  vositalaridan 

ko'ra  afzal  ekanini  tushunib 

yetdilar  va  u  shaharga  kirib 

keldi. Aholini tashishda birin- 

chi paydo bo'lgan transport

vositasi  (ekipaj)  -  

kon ka  

-  

o tli aravalar(ekipajlar) o'rnini

relslarda  yuradigan  ot  qo‘- 

tramvay egalladi

shilgan yopiq arava.

XIX asr oxiri va XX asr boshlarida yengil va baquvvat elektr motor- 

lar paydo bo'lishi bilan otlaming  kuchi elektr kuchlariga almashtirildi. 

Nemis  muhandisi  Verner  Simens  1879-yildayoq  elektrli  tortuvchili 

vagonlarda  yo'lovchilarni  tashigan.  Reis  tepasidan  ochiq  sim  torti- 

lib,  uni  elektr tokiga  ulangan,  yo'lovchi  vagonning  tomiga  pantograf 

deb  nomlangan  yoy  shaklidagi  tokni  qabul  qiluvchi  moslama  (shox) 

o'matilgan, vagon poli tagiga elektrom otor o'rnatilgan. Transportning 

bu yangi turiga tramvay deb nom berildi.

Aholi soni  ko‘p  bo'lgan  shaharlarda tem iryo‘1 yer usti transportiga 

yordamga keldi.  Hozirgi kunda megapolis nomini olgan katta shahar- 

lar  hayotini  ob-havo  sharoi- 

ti  va  yo'llardagi  tirbandliklar 

ta ’sir  qilmaydigan,  tezyurar 

va qulay bo'lgan m etrosiz ta- 

savvur qilib bo'lmaydi.

Yer  osti  temiryo'li  birin-chi 

marta 

1860-yilda 

London 

shahrida paydo bo'lgan. Brita- 

niyalik  muhandis  Jon  Fauler

«Tramvay» so'zi 

qadim gi relsda

yuradigan  otli  ekipajlar  pay-

  : 

do  b o ‘lganidan  b e ri  mavjud- 

\ 

d ir va  и  «aravalar yoTi» degan  \ 

m a’noni anglatadi.

---

uning «chqintirgan otasi» hisoblanadi, ya’ni uni o'ylab topgan odam. 

Lining  mo'ljallagan  fikrlariga  asoslanib  poyezdlarni  kichik  hajmdagi 

parovozlar  harakatga  keltirgan va shu  tufayli yer osti  metrosi tutunli, 

dim  va  havosi  og'ir  bo'lgan.  1890-yilda  parovoz  o'rnini  elektrovozlar 

egallaganidan so'ng sharoit o'zgardi.  Metropolitenga borgan  sari  qi- 

ziqish ortib,  tez orada yer osti temiryo'llari  Budapesht,  Pari],  Madrid, 

Nyu-York  va  Moskva  shaharlarida  bunyod  etildi.  Toshkent  metrosi- 

ning birinchi liniyasi  1977-yilda foydalanishga topshirilgan bo'lsa,  ho­

zirgi kunda u umumiy uzunligi 36,2 km bo'lgan 3 ta liniyadan iborat.

Yo'llardagi tirbandlikni kamaytirish maqsadida relslar hatto yer sat- 

hidan  balandga  ham  joylashtirildi.  1876-yilda  Nyu-York  shahrida  bi­

rinchi  «osma  tramvay»  liniyasi  qurildi.  Ko'zimiz  o'rganib  qolgan  ikki 

qator relsli temiryo'lning faqat bir qatori qoldirildi va konstruktorlar bu 

og'ir vazifani yechishga majbur bo'ldilar: vagonlarni qanday qilib bitta 

relsda og'maydigan qilib yurgizish va ularning harakatini xavfsiz qilish 

mumkin?  Bu muammo XX asrda hal etildi,  maxsus konstruksiya aso- 

sida yaratilgan vagonlarning ostki qismi relsni yon tomonlaridan «qu- 

choqlab» oldi.  Relslargategib aylanadigan maxsus roliklar vagonlarni 

ag'darilib ketishdan saqlaydi.

M o n orelslipoye zdlar shaharning m agistral yo 'lla rin i bo'shatishda a sqotdi

---