Awdarma sózliklerden paydalanıw jobasi: I. Kirisiw II. Tiykarǵı bólim

Awdarma sózliklerden paydalanıw

JOBASI:

I.Kirisiw

II. Tiykarǵı bólim

1. 
   Qaraqalpaq tilinen ózbek tiline awdariw sózliklerden paydalaniw
   
2. 
   Oris tilinen qaraqalpaq tiline awdariw mÁseleleri
   
3. 
   Qaraqalpaq tilinen oris tiline awdariw mÁseleleri
   

III. Juwmaq

IV. Paydalanılǵan ádebiyatlar

Kirisiw

Qaraqalpaq til biliminde awdarma sózlikler du'ziwge ayriqsha diqqat awdarildi. 1947-jili N.A.Baskakov, S.B.Beknazarov hám U.N. Xojamuratovlar tárepinen 30 miń sózden ibarat birinshi «Russha - qaraqalpaqsha sózlik» Moskvada basip shig’arildi. 1958-jili S.Nasirov hám t.b. tárepinen du'zilgen «Qaraqalpaqsha-russha sózlik» Moskvada basilip shiqti. Bunda da 30 mińg’a shamalas sózlerdiń awdarmalari berilgen. Qaraqalpaq tiliniń leksikografiya tarawinda islengen qunli jumislardiń biri u'lken «Russha - qaraqalpaqsha sózliktiń « (Moskva, 1967) du'ziliwi bolip esaplanadi. Sózlik Óz IA Qaraqalpaqstan bóliminiń til hám ádebiyat institutiniń xizmetkerleri tárepinen du'zildi. Onda 47000 «a shamalas sóz berilgen. Sonday-aq awdarma sózliklerge DJ. Buranov hám P.Qurbanazarovlar du'zgen «Qaraqalpaqsha-anglichansha sózlikti» (Nókis-Moskva, 1970) kórsetiwi boladi. Onda 20 000 «a shamalas sózlerdiń awdarmalari berilgen.

Sózlerdiń mánilerin hám qollaniliwin u'yreniwde tu'sindirme sózliktiń áhmiyeti u'lken. Qaraqalpaq tiliniń tu'sindirme sózligi tort tom bolip basilip shiqti. Birinshi tomi 1982- jili, ekinshi tomi 1984-jili, u'shinshi tomi 1988-jili, tórtinshi tomi 1992-jili basilip shi»ip, bul sózlik Beruniy atindag’i siyliqti aliwg’a miyasar boldi. Bulardan basqa M.Qálenderovtiń «Qaraqalpaq tili sinonimleriniń qisqasha sózligi» (Nókis, 1990), A.Bekbergenov hám Q.Paxratdinovlardiń «Til bilimi terminleri sózligi»(Nókis,1997), M.Qudaybergenov hám T.Bashirovlardiń «Qaraqalpaq tili antonimleriniń qisqasha sózligi» (Nókis, 1995), F.Sharifulina hám E. Izimbetovlardiń «Qaraqalpaq tiliniń keri alfavitlik sózligi» (Nókis, 1994) hám t.b.sózlikler du'zildi.

Qaraqalpaq tiliniń dialektologiyaliq sózligin du'ziw de keń jolg’a qoyildi. N.A. Baskakovtiń «Karakalpakskiy yazik» kitabiniń birinshi tomi (Moskva, 1951) dialektologiya máselelerine arnalip, kitaptiń soń»i bóliminde dialekt sózlerdiń sózligi berilgen. Sonday-aq

O.Dospanovtiń «Qaraqalpaq tili qubla dialektiniń leksikasi» (Nókis , 1977) miynetinde de dialekt sózlerdiń sózligi berilgen.

1990-jillardan baslap qaraqalpaq tilindegi ilim tarawlarina baylanisli atamalar sózliklerin du'ziw boyinsha kóp jumislar islendi. Máselen, B.Ábdikamalov hám basqalar tárepinen «Fizikadan russha-qaraqalpaqsha terminler sózligin» (Nókis,1989), Q.Jaqsimuratovtiń «Meditsina terminleriniń russha-qaraqalpaqsha tu'sindirme sózligin» (Nókis, 1989) Berdimuratov hám basqalar «Is qag’azlarina baylanisli orissha-qaraqalpaqsha sózligin» (Nókis, 1992) X.Baymuratov hám basqalar «Matematika boyinsha tu'sindirme sózlik» (Nókis, 1992), M.Ájibekovtiń «Fiziologiyaliq terminleriniń russha-qaraqalpaqsha tu'sindirme sózligi» (Nókis, 1993), S.Axmetov hám S.Bahadirovalardm' «Fol'klorliq terminlerdiń qisqasha sózligi» (Nókis,1994), K.Abipov hám basqalardiń «Orissha qaraqalpaqsha botanika terminleri sózligi» (Nókis, 1995) hám t.b. du'zildi.

Qaraqalpaq tili leksikografiyasiniń teoriyaliq máselelerine arnalip jazilg’an ayirim miynetler de bar. E.Berdimuratovtiń «Házirgi qaraqalpaq tiliniń leksikologiyasi» atli kitabiniń 1964,1968,1979,1994-jillardag’i basilimlarinda leksikografiya tarawi óz aldina qaralip, onda sózliklerdiń tu'rleri, qaraqalpaq tilindegi sózlikler, olardiń du'ziliw tártipleri, ayirim sózliklerdiń jetiskenlikleri hám kemshilikleri kórsetilgen. Imla, awdarma, tu'sindirme, atamalar, dialektologiyaliq sózliklerge ayriqsha toqtap ótken. Sonday-aq qaraqalpaq tilindegi du'zilgen hám du'ziliwi záru'r sózlikler, ayirim sózliklerdiń du'ziliw printsiplerine baylanisli maqalalar da jazildi. Máselen, O.Dospanovtiń «O sovremennom sostoyanii karakalpakskoy leksikografii» (-»Sovetskaya tyurkologiya», 1984, N4 91-97-betler), «Házirgi qaraqalpaq leksikografiyasi tuwrali oylar» (-»Qaraqalpaqstan mug’allimi « jurnali, 1994, N2-4, 52-55-betler), A.Turabaevtiń «O nekotorix printsipax sostavleniya russkogo-karakalpakskogo slovarya» (Óz SSR IA Qaraqalpaqstan filialiniń «Xabarshisi» jurnali,1968, N3 64-68-betler), «Rus hám qaraqalpaq leksikografiyasinan qisqasha mag’liwmatlar» (-»Qaraqalpaq tili boyinsha izertlewler». Nókis, 1978,145-158-betler), M.Qálenderovtiń «Qaraqalpaq tiliniń tórt tomliq tu'sindirme sózligin du'ziw tájiriybelerinen» (-g’ámiwdár'ya»jurnali, 1995, 1-2 94-bet) hám t.b.

Ǵafur Ǵulam basqarǵan ózbek jaziwshilari delegatsiyasinińxizmeti. Kórkem awdarma arqali milliy Ádebiyat penen tanisiw joli. DÁslepki poetikaliq tÁsir. Mirtemirdińyadqa túsiriwleri. Berdaqtińshiǵarmalari ózbek tilinde. Ájiniyaz poeziyasinińózbek tilindegi ózgesheligi. Jolmirza Aymurzaev hám t.b. qaraqalpaq shayirlarinińqosiqlari ózbek tilinde. Kórkem awdarmanińrawajlaniwinda Ádebiy dekadalaridińtutqan orni. Qaraqalpaq romanlari ózbek tilinde. Milliy ózgesheliktińsaqlaniw mÁselesi.

Awdarma-bul bir xaliqtińtilinde jazilǵandi ekinshi xaliqtińtilinde beriw. A.V.Fedorov awdarmanińaniqlamasin bilay beredi: «Awdarma degen sóz minani an`latadi 1) psixikaliq akt túrinde júrgiziletuǵin protsess hám minadan turǵan: awizsha dóretpe negizgi birinshi tilde payda bolǵan tekst yamasa awizsha pikir basqa awdaratuǵin tilde qayta dóretiledi, 2) bul jónelistińnÁtiyjesi, yaǵniy bul jan`a awizsha dóretpe».