Awdarma sózliklerden paydalanıw jobasi: I. Kirisiw II. Tiykarǵı bólim

Juwmaqlaw

Awdarma sózliklerdińeki túri bar: onıńbirinde belgili bir shet tildegi sózler menen frazeologizmler ana tiline awdarılıp beriledi de, ekinshisinde, ana tilindegi sózler menen frazeologizmler shet tilge awdarıladı.

Eńkóp ushırasatuǵın sózliklerden – eki tili awdarma sózlikler. Awdarma sózlikler shet tildi oqıp úyreniwde, ol tildińleksikasın úyreniwde, basqa tilde jazılǵan Ádebiyatlardı awdarıwda ayrıqsha xızmet atqaradı.

Qaraqalpaq til bilimi XX Ásirdi oǵada úlken tabıslar menen juwmaqladı. Ol ózi XX Ásirdiń30-jıllarınan baslap haqıyqıy ilimiy-izertlewdińobektine aylandı. Soǵan shekem ilimiy Ádebiyatlarda qaraqalpaq tili haqqında ayırım maǵlıwmatlar ǵana boldı.Al búgingi kúnge kelip qaraqalpaq til bilimi jetilisken til bilimlerinińqatarınan orınaldı. Qaraqalpaq tilinińseslik dúzilisi, sózlik quramı, grammatikalıq qurılısı boyınshahÁr tÁrepleme izertlew jumısları júrgizildi. Usılardıńjuwmaqları sıpatında bir neshemonografiyalar, qollanbalar, iri kólemli maqalalar, sabaqlıqlar jazıldı. Eki tomnanibarat akademiyalıq ilimiy grammatika jarıq kórdi (I tom Sintaksis.Nókis, 1992; IItom. Sóz jasalıw hám morfologiya. Nókis, 1994). Qaraqalpaq tilinińimla, awdarmatúsindirme, ilim hám texnikanın`, sanaat hámawıl xojalıǵınıńtúrli tarawlarına tÁnbolǵan atamalar hám t.b. sózlikler dúzildi.Qaraqalpaq til biliminińrawajlanıwı nÁtiyjesinde ana tilimizdińimla qaǵıydaları, mektepler, joqarı hám orta arnawlı oqıw orınları ushın sabaqlıqlar dúzildi.Usılar arqalı xalqımız jazıw-sızıwda úyrendi, bilim aldı. Sonday-aq qaraqalpaq tilin úyreniw arqalı xalqımızdıńótkendegi tariyxına baylanıslı biybaha maǵlıwmatlarǵaiye boldıq. Óytkeni, til tariyxı xalıq tariyxı.

Bunda tabıslarǵa erisiwde N.A.Baskakov, S.E.Malov, E.D.Polivanov, S.MÁjitov, N.DÁwqaraev, Q.Ayımbetov, .Qıdırbaev, K.Ubaydullaev, A.Esemuratov, K.Berdimuratov, D.Nasırov sıyaqlı marhum ilimpazlardıńmiynetleri ullı boldı. Olar qaraqalpaq til bilimin baslawshılar bolıw menen bir qatarda, qaraqalpaq tilin izertlewshi kadrlardı tayarlawǵa da ayırıqsha itibar berdi. SonıńnÁtiyjesinde ú0-jıllardan baslap E.Berdimuratov, R.Esemuratova, M.DÁwletov, E.DÁwenov, B.Qutlımuratov, H.Hamidov, A.DÁwletov, A.Bekbergenov, M.QÁlenderov hám .b. jergilikli ilimpazlar ósip jetilisti. Olar qaraqalpaq tilinińbelgili bir tarawları boyınsha kandidatlıq hám doktorlıq dissertatsiyalar jaqladı. OlardıńmiynetlerinińnÁtiyjesinde qaraqalpaq tilinińfonetika, leksikologiya, morfologiya, sintaksis, dialektologiya sıyaqlı tarawları qÁliplesip, belgili bir izbe-izlikke tústi.