Avesto kitobida shaharsozlik

Avestodagi shaharsozlik

Ismoil Sadikov

Reja:

• Avesto kitobi haqida
• Aveto kitobida keltirilgan shaharsozlik
• O’lkamiz hududlarida dastlabki shaharsozlik madaniyati.

2700 yil ilgari Markaziy Osiyodagi davlatlar

• Arxeologik tadqiqotlarga, “Avesto” va boshqa yozma manbalarga tayanib aytish mumkinki, mil.av. I ming yillikning birinchi yarmida, aniqrog’i bundan taxminan 2700 yil ilgari Markaziy Osiyoda Katta Xorazm, Baqtriya, so’ng Sug’diyona, Marg’iyona deb atalgan davlat tuzilmalari paydo bo’ladi. Davlatchilikning vujudga kelishini qanday shart sharoitlar taqozo etgan? Mintaqamizda yerni qayta ishlash, yangi mehnat qurollarini yaratish inson faoliyatining kengayishi va jadallashuviga olib keldi. Sug’orma dehhonchilik kengayib bordi, hunarmandchilik sohalari ko’paydi, kishilarning o’troqlashuvi shaharlarning paydo bo’lishiga turtki bo’ldi. Urug’chilik munosabatida o’zgarishlar yuz berdi, juft oilalar vujudga keldi, oila jamoasi ishlab chiqarish jamaolariga aylandi, ibtidoiy jamoa tuzumi yemirilib bordi.

Katta Xorazm

• “Katta Xorazm” muammosini o’rganish bir necha davrlarga bo’linadi. Uning dastlabki bosqichi — yozma manbalar, birinchi navbatda “Avesto”ni o’rganish bilan bog’liq bo’lgan. 1873 yilda Venada “Xorazm tarixi va xronologiyasiga doir” nomli kitobni nashr qildirgan nemis tilshunos olimi Eduard Zaxau “Avesto”da ko’rsatilgan “Kayrizao” mamlakati qadimgi Xorazm deb ta’kidlagan. Yana bir nemis olimi Yojef Markvart pahlaviy an’analarida zardushtiylarning Xorazmga ko’p e’tibor berganliklarini inobatga olib, bu yer “Avesto”da bir marta tilga olinishiga qaramay, u boshqa nom ostida berilgan degan hulosaga keladi. Olim “Avesto”dagi “Ar’yanem Vaychax”ning geografik o’rnini Xorazm bilan solishtiradi va bu afsonaviy mamlakat o’ziga bir necha qabilalarni birlashtirgan Xorazm podshohligi, ya’ni “Katta Xorazm” degan ilmiy taxminni 1901 yilda ilgari suradi . Y.Markvartning fikrini V.V.Bartol`d, Kissiling, S.P.Tolstov, YA.F.Fulomov, M.G.Vorob`eva va boshqa olimlar quvvatlashgan hamda geografik jihatdan mazkur davlat hududi Xorazm yerlariga to’g’ri kelishi haqidagi taxminni ilgari surganlar.