Amaliy mashg’ulot №1
Zamonaviy generator va kuchlanish rostlagichlari konstruksiyasini o‘ziga xos tomonlarini
o‘rganish.
Avtomobil generatori o’ziga xos sharoitlarda ishlaydi. U harakatni tasmali uzatma orqali
dvigatelning tirsakli validan
olganligi sababli, rotorining aylanishlar chastotasi
va demak,
ishlab
chiqargan kuchlanishi ham nisbatan keng doirada o’zgarib turadi.
Generatorning yuklamasi unga ulanayotgan iste’molchilar soni va ularning quvvatiga
qarab o’zgarib turadi. Yuklama toki I ning o’zgarishi ham generatorning kuchlanishiga ta’sir
ko’rsatadi (1.3-rasmga qarang). Avtomobilga o’rnatilgan elektr toki iste’molchilari
kuchlanishning ma’lum belgilangan (12 yoki 24 V) o’zgarmas qiymatida ishlashga
mo’ljallangan. Yuqorida keltirilgan sabablarga ko’ra, generator ishlab chiqqan kuchlanishni
rostlab, uni belgilangan darajada o’zgarmas holda saqlash zarurati tug’iladi. Bu vazifani
kuchlanish rostlagichlari bajaradi.
Ishlash prinsipiga ko’ra rostlagichlar quyidagi guruhlarga bo’linadi: kontaktli
(vibrasiyali), kontakt-tranzistorli va kontaktsiz-tranzistorli.
Generator kuchlanishini rostlashning asosiy prinsipi quyidagidan iborat: Ichki qismiga
to’g’rilagich bloki o’rnatilgan o’zgaruvchan tok generatorining qisqichlaridagi kuchlanishni
quyidagi bog’lanish orqali ifodalash mumkin:
U
G
=E
G
-U
o
-ZI
G
=C
n
F – U
o
-ZI
G
Bunda Ye
g
=S
p
F- generatorning EYuK, S - generatorning tuzilishiga bog’liq bo’lgan
o’zgarmas koeffisiyent, n - rotorning aylanish chastotasi, F - magnit oqimi, U
o
- to’g’rilagich
blokida kuchlanishning pasayishi, Z - stator cho’lg’amlarining to’la qarshiligi, I
G
- to’g’rilangan
tokning o’rtacha qiymati.
Rotorda vujudga keladigan magnit oqimi F ning qiymati quyidagicha:
F=1
u
(a + b1
u
).
Bunda I
u
- uyg’otish toki, a va b - generatorning tuzilishi va ishlatilgan materiallarning
magnit xususiyatlariga bog’liq bo’lgan o’zgarmas koefisiyentlar. Magnit oqimining- bu ifodasini
yuqorida keltirilgan formulaga qo’ysak hamda to’g’rilagich blokidagi va stator cho’lg’amlaridagi
kuchlanish pasayishini hisobga olmasak,
U
G
C
n
1
u
(a + b1
u
).
Bu ifodadan ko’rinib turibdiki, generator rotorining aylanishlar chastotasini va yuklama
o’zgarganda generator kuchlanishini belgilangan darajada saqlab turish uchun faqat uyg’otish
toki I
u
ni qiymatini o’zgartirish yo’li bilan amalga oshirish mumkin. Rotorning aylanish
chastotasi ortishi bilan uyg’otish tokini kamaytirish va yuklama toki ko’payishi bilan uyg’otish
tokini ham oshirish zarur.