4 мавзу. Материал харажатлари ҳисоби reja Материалларни бошқариш жараёнини тушунишга 2Материалларни ҳисобга олишнинг узлуксиз ва даврий тизимини фарклашга 3Ишлаб чикаришга бериладиган материаллар кийматини баҳолаш

Дастлабки холатда газнинг хажми V1 , босими P1 , га тенг охирги холатида босими P2 , ҳажми V2 га тенг. Сиқилиш ва кенгайиш бир неча босқичда олиб борамиз. Фараз қилайлик, поршен устида майда тошчалар қўйилган бўлсин.

• Дастлабки холатда газнинг хажми V1 , босими P1 , га тенг охирги холатида босими P2 , ҳажми V2 га тенг. Сиқилиш ва кенгайиш бир неча босқичда олиб борамиз. Фараз қилайлик, поршен устида майда тошчалар қўйилган бўлсин.
• Агар битта кичик тош олинса, газни босиб турган босим бирданига камаяди (а нуқтагача), газ шу босимда секин кенгайиб кичик в нуқтага хос бўлган ҳажмни эгалласин ва мувозанат холатига келсин. Бу вақтда газнинг ташқи босимига қарши бажарган иши катакланган авсv1 юзага тенг бўлади. Поршен устидаги тошчаларни шу йўсунда бирин кетин олиб, иккинчи холатга келайлик. Демак газ I холатдан II холатга ўтганда, унинг бажарган иши мувозанат чизиғи остига катакланган юза – а в II V2 V1 га тенг бўлади.

Энди газни сиқамиз. Бунинг учун поршен устига кичик тошлар қўйиб борамиз. Бу жараёнда ташқи муҳит газ устида иш бажаради. II нуқтада поршенга кичик бир тош қўйсак, унинг босими бирданига h гача ортгач, сўнг аста секин бу янги босимга нотўғри келадиган ҳажмга етгунча, янги газ q нуқтасигача сиқилади. Бу жараёнда мухитнинг бажарган иши qh чизиғидан обцисса ўқигача бўлган, яъни qhV2V1 юзага тенг бўлади. Шу йўсунда газ I холатга сиқилади. Система I холатга келганда бажарилган иш ahV2V1 квадрат юзага тенг бўлади. Демак, сиқилиш жараёнида системада бажарилган иш кенгайиш жараёнида бажарилган ишдан кўра кўп бўлади. Бу фарқ квадратлар йиғиндисига тенг.

• Энди газни сиқамиз. Бунинг учун поршен устига кичик тошлар қўйиб борамиз. Бу жараёнда ташқи муҳит газ устида иш бажаради. II нуқтада поршенга кичик бир тош қўйсак, унинг босими бирданига h гача ортгач, сўнг аста секин бу янги босимга нотўғри келадиган ҳажмга етгунча, янги газ q нуқтасигача сиқилади. Бу жараёнда мухитнинг бажарган иши qh чизиғидан обцисса ўқигача бўлган, яъни qhV2V1 юзага тенг бўлади. Шу йўсунда газ I холатга сиқилади. Система I холатга келганда бажарилган иш ahV2V1 квадрат юзага тенг бўлади. Демак, сиқилиш жараёнида системада бажарилган иш кенгайиш жараёнида бажарилган ишдан кўра кўп бўлади. Бу фарқ квадратлар йиғиндисига тенг.
• Демак система ўзининг илгариги I холатига қайтиб келди, лекин атрофидаги мухит қайтиб келмайди, бажарилган ишлар фарқи, сарфланган энергия фарқи атрофда қолади. Атроф совийди ёки исийди. Шунга кўра бу қайтмас жараён бўлади.